دروس هیئت و دیگر رشته های ریاضی نسخه متنی

بايد نخست طلوع و غروب معكوس دانسته شود تا آن تفصيل تحرير گردد و بتدريج گفته آيد . قوله([ : و ابتداى مطالع از اعتدال ربيعى گيرند و مطالع استواء را بعضى از ابتداى انقلاب شتوى گيرند براى نكته اى كه در عمل ظاهر شود]). يعنى ابتداى قوس مطالع جزء را از اعتدال ربيعى يعنى اول حمل بتوالى گيرند چه اين كه دانسته ايم كه مطالع قوس مقدار قوسى از معدل است كه با قوسى از منطقه برآيد پس تحديد بين نقطه اعتدال ربيعى تا نقطه طلوع را در مطالع قوس دخلى نبود . و همچنين مطالع استوائى را هر گاه از نظيره انقلاب شتوى آغاز كنند اعنى مراد مطالع جزء است نه مطالع قوس . و چون مبدء مطالع استوائى را نظيره انقلاب شتوى گيرند مطالع را مطالع بالقبه مى نامند و چون مبدء مطالع استوائى را اول حمل گيرند مطالع را مطالع فلك مستقيم و مطالع كره منتصبه گويند چنانكه در اوائل همين درس گفته آمد پس چون بر مطالع استوائيه صد درجه ( 90 ) افزايند مطالع بالقبة حاصل شود فافهم . بدان كه عبارت اخير قوشچى درباره مطالع بالقبه مطابق اكثر نسخ مطبوع و مخطوط كه در دست داريم چنان بود كه نقل كرده ايم و در بعضى نسخ عبارت آن چنين آمده است([ : و بعضى مطالع استوائى جزء را ابتداء از اول جدى گيرند براى نكته اى كه در عمل ظاهر شود])حسن اين عبارت اين است كه در آن تصريح شده است كه مراد از مطالع استوائى مبتدء از اول جدى مطالع استوائى جزء است . و اول جدى همان نقطه انقلاب شتوى است .

كيف كان در تحديد مطالع استوائى چه تعبير به ابتداء از انقلاب شتوى بشود و چه تعبير به ابتداء از اول جدى عبارت ناتمام مى نمايد زيرا مطالع بايد از معدل النهار محسوب شود نه از منطقة البروج لذا حق اين است كه گفته شود : ([ مطالع استوائى جزء را بعضى ابتداء از نظيره انقلاب شتوى يا ابتداء از نظيره اول جدى گيرند بنابر نكته اى كه در عمل ظاهر شود]). بدان كه مطالع جزء بلدى را هيچگاه از نقطه نظيره انقلاب شتوى نگيرند بخلاف مطالع جزء استوائى كه برخى از نظيره انقلاب شتوى گيرد كه در معرفت ساعات نصف النهار و تسوية البيوت كه در درس بيست و سوم بدان اشارتى رفت و امور ديگر بدان نياز افتد و چون بتوفيق حق سبحانه گاه عمل فرا رسيده است راز اين سخن هويدا گردد و علت آن دانسته شود . بعبارت چغمينى در([ الملخص فى الهيئة])و شرح قاضى زاده رومى بر آن در تعريف مطالع جزء كه([ نظيره انقلاب شتوى])بكار رفته است التفات بفرمائيد : مطالع الجزء من فلك البروج قوس من معدل النهار بين راس الحمل و الجزء الذى يطلع من المعدل مع ذلك الجزء الذى هو من فلك البروج على التوالى فى الاكثر