لطفا منتظر باشید ...
تذكره و تنبيه
در توضيح درس سى و سوم دانسته ايم كه در آفاق استوائى همواره نصف دائره معدل النهار و همه مدارات موازى آن فوق افق است و نصف ديگر تحت افق كه بدين سبب در تمام دوره سال شمسى شب و روز آنجا باهم برابرند پس در آفاق استوائى اجزاى ساعات مستوى و معوج باهم برابرند و ان شئت قلت كه اصلا و رأسا ساعات معوج در آفاق استوائى منتفى است و ساعات شب و روز آن همه مستوى اند چنان كه اجزاى ساعات مستوى و معوج در اول حمل و ميزان در همه آفاق مائله متساوى يكديگرند و در اين دو روز ساعات معوج در واقع منتفى است . ( شكل شماره 77 )تبصره
در شكل 77 - ا ب - را معدل النهار بگيريم بر قطب - ح - و - ح - د - را دائره نصف النهار كه با معدل النهار در - ه - تقاطع كرده است و - و - را شمس . غرض ما اين است كه چون نقطه - ه - از معدل النهار يكدوره سير كند و دوباره بهمان نقطه تقاطع معدل با دائره نصف النهار برسد شمس از نقطه - و - بحركت خاصه خود بتوالى قوس - و ر - را سير كند . ( حركت وسطى شمس در شبانروز بمحاسبه زيج بهادرى نطح يط مط - عه است ) ( ص 410 ط 1 ) . و آنگاه مدت يكشبانه روز بتمام صورت پذيرد و وقوع يابد كه - ر - بدائره نصف النهار برسد يعنى مدت يكشبانه روز عبارت است از يكدوره حركت معدل النهار بعلاوه قوسى از معدل النهار كه با - و ر - اعنى قوس حركت خاصه شمس سير كرده است .و بتعبير اخصر مقدار يكشبانه روز در معموره هميشه زياده بود از يكدوره معدل النهار بمقدار مطالع قوسى كه آفتاب در آن شبانه روز بحركت خاصه قطع كرده باشد . لاجرم اين مقدار زيادت قوس معدل النهار را كه پس از سير دوره كامل آنست بايد در مقدار ساعات مستوى و معوج ملحوظ داشت و گرنه طريق مذكور در استخراج قوس النهار و عدد ساعات تقريبى است نه تحقيقى . طريق تحصيل قوس النهار تحقيقى را بتحقيق در پيش داريم . خواجه طوسى در باب بيست و هفتم زبده در مقدار ساعات مستوى و معوج مراعات قوس زيادت شده كرده است . عبارت زبده كه شامل بعضى از مطالب ديگر نيز هست شايان نقل است . مطبوع زبده سخت مغلوط و نامطبوع است ما آن را با عرض بر نسخه اى مخطوط از آن تصحيح كرده نقل مى نماييم : ([ مدت شبانروز منقسم شود بمدت روز و مدت شب . و قوسى از معدل النهار كه مبدأ آن نقطه اى باشد كه با آفتاب بر افق شرقى باشد و نهايت آن نقطه اى كه بوقت رسيدن آفتاب بافق غربى هم بر
