دروس هیئت و دیگر رشته های ریاضی نسخه متنی

مطلب ديگر : در دروس قبل دانسته ايم كه رسيدن مركز قرص شمس به دائره نصف النهار تعبير به موافات و به رسيدن آن به خط زوال و به وصول آن به وسط قبه و به وسط سماء و دخول آن در حلقه شده است . اكنون سخن ما اين است كه اين معنى در روايات تعبير به وصول شمس به كبد سماء نيز شده است . و شيرين تر اين كه در روايت دائره نصف النهار تعبير به فلك شده است كه تو را رسد به جاى دائره نصف النهار گويى : فلك نصف النهار .

العياشى عن زرارة قال : سألت ابا عبدالله عليه السلام عن هذه الاية : اقم الصلوة لدلوك الشمس الى غسق الليل ؟ قال : دلوك الشمس زوالها عند كبد السماء الى غسق الليل الى انتصاف الليل الحديث ( مستدرك الوسائل ج 1 ط 1 ص 189 ) . ابراهيم بن محمد الثقفى فى كتاب الغارات باسنادة عن الاصبغ بن نباته قال قال على عليه السلام . . . وقت صلوة الظهر اذا كان القيظ يكون ظلك مثلث و اذا كان الشتاء حين تزول الشمس من الفلك ذلك حين تكون على حاجيك الايمن الخ ( مستدرك الوسائل ج 1 ط 1 ص 187 ) تعبير به وسط السماء در روايت ياد شده از امام هشتم عليه السلام در درس 24 آمده است و در ذيل حديث مروى از اختصاص مفيد در صدر همين درس نيز تعبير به وسط السماء شده است([ : انها حين زالت وسط السماء دخل وقت الزوال زوال النهار ]). كبد سماء وسط آنست . جوهرى در صحاح گويد : كبد السماء وسطها يقال : كبد النجم السماء اى توسطها و تكبدت الشمس اى صارت فى كبد السماء . صفى پورى در منتهى الارب گويد : كبداء كصحراء و كبيداء كحميراء : ميانه آسمان تكبيد : در ميانه آسمان در آمدن آفتاب و جز آن يقال : كبد النجم السماء اذا توسطها .

تعبير دائره به فلك تعبيرى رياضى است كه هر دائره و يا مدار كوكب بدان ناميده مى شود تعبير به فلك شيواتر از تعبير به لفظ مدار و خط سير و مانند آنها است كه امروز در سر زبانها است . فاضل خاورشناس نلينو ايتاليائىNallino ) ) در كتاب ارزشمند و سودمندش به نام علم الفلك گويد : هذا يعنى به الفلك اصطلاح كل فلكيى العرب و لا استحسن استعمال لفظ مدار الوارد فى كتب بعض الحديثين المقلدين لاصطلاحات الافرنج بلا لزوم . يعنى من همان لفظ فلك را كه در كتب و اصطلاح دانشمندان فلكى آمده است بكار مى برم و لفظ مدار را كه امروز پيروان اصطلاحات فرنگ در كتاب آورده اند دوست ندارم . اين گفتار نلينو بسيار استوار است . دانشمندان هيوى در كتب هيات فلك را بر مدارات ستارگان اطلاق مى كنند و در كتب رياضى فلكى هر گاه فلك گفته ميشود به معنى همان مدار است و بطليموس در مجسطى و بيرونى در قانون مسعودى كه در حقيقت مجسطى اسلامى است از لفظ فلك همان خط مدار كوكب را مى خواهند . محمود بن محمد بن عمر چغمينى در ابتداى باب سوم ملخص در هيأت ( الملخص فى الهيأة ) گويد : دوائر عظام يكى از آنها معدل النهار است كه فلك مستقيم ناميده ميشود . و يكى ديگر از دوائر عظام