دروس هیئت و دیگر رشته های ریاضی نسخه متنی

مشرق اعتدال و مغرب اعتدال از جانب اقرب خواهد بود . د - خط سمت قبله : خط واصل بين نقطه سمت قبله و مركز افق را كه فصل مشترك بين سطح افق حسى و سطح دائره سمت قبله است خط سمت قبله مى شناسند . هـ - ارتفاع سمت قبله : هنگامى كه شمس به سطح دائره سمت قبله رسيده است قوس ارتفاع آن ارتفاع سمت قبله است . حالا گوييم هرگاه اساس محراب را مانند محرابهاى مساجد قوسى فرض كنيم لا محاله پاره اى از خط سمت قبله سهم آن قوس مفروض خواهد بود . و مصلى چون بر آن خط سمت قرار گيرد در حقيقت و واقع بر محيط دائره اى ارضيه قرار گرفته است كه اين دائره ارضيه مار بين قدمين او و موضع سجود او و وسط بيت الله أعنى خانه كعبه است فلا تغفل . و چون على التحقيق قبله هركس مقدار فضاى مساوى كعبه و محاذى آن در جهت كعبه از عنان سماء تا تخوم ارض است نه نفس بناء لذا مصلى چون بر خط سمت قبله قرار گيرد مواجه قبله خواهد بود .

لذا مهره فن فرموده اند : سمت قبله نقطه اى است در محيط دائره افق كه چون انسان مواجه آن شود مواجه قبله خواهد بود .

تبصره

هرگاه موضع شخص و مكه متقاطر باشند يعنى موضع شخص طرف قطرى از اقطار ارض قرار گيرد كه مكه مكرمه در طرف ديگر آن قطر است در آن موضع هيچيك از دائره سمت قبله و نقطه سمت و ديگر امور ياد شده صورت نمى پذيرد و سهل ترين موضع براى تحصيل سمت قبله است زيرا كه([ اينما تولوا فثم وجه الله ])در آنجا جارى است . و هرگاه موضع مفروض و مكه در تحت يك دائره نصف النهار واقع شوند دائره نصف النهار با دائره سمت قبله متحد خواهد بود پس اگر در اين صورت اتحاد مبدأ سمت را نقطه مشرق اعتدال و يا نقطه مغرب اعتدال بگيريم قوس سمت مكه ربع دور خواهد بود خواه عرض موضع شمالى باشد و خواه جنوبى . و اگر مبدأ سمت را نقطه جنوب قرار دهيم پس اگر عرض موضع شمالى و اكثر از عرض مكه بوده باشد قوس سمت مكه منتفى و نقطه جنوب نقطه سمت قبله خواهد بود و اگر عرض موضع جنوبى باشد مطلقا و يا شمالى كمتر از عرض مكه نيز قوس سمت منتفى است ولى نقطه شمالى نقطه سمت قبله خواهد بود فتبصر .

تبصره

انحراف سمت قبله به وجه ديگر نيز تعريف شده است به اين بيان كه انحراف قبله زاويه اى است كه از تقاطع دائره نصف نهار و دائره سمت قبله از جانب سمت رأس حادث مى شود اين زاويه مساوى با قوس انحراف سمت قبله است زيرا كه نسبت به دائره افق زاويه قطبيه است و زاويه قطبيه مساوى با قوس عظيمه خود است يعنى آن قوس مقدر زاويه است