دروس هیئت و دیگر رشته های ریاضی نسخه متنی

و به قدر تفاوت مابين العرضين از دو نقطه مشرق و مغرب دائره به سوى جنوب بايد شمرد اگر عرض بلد زائد بر عرض مكه باشد و به سوى شمال بايد شمرد اگر عرض مكه زائد بر عرض بلد باشد كه در صورت اولى جهت قبله جنوب شرقى خواهد بود و در صورت ثانيه شمال شرقى . و باقى عمل كما كان .

ح - اگر بلد عديم العرض باشد يعنى بلادى كه بر خط استواء قرار گرفته اند در اين صورت بايد عرض مكه را به منزله مابين العرضين گرفت پس از دو نقطه مشرق و مغرب دائره به قدر عرض مكه فقط به سوى شمال بايد شماره كرد و خط عرضى را مطابق قاعده بايد رسم كرد .

و از نقطه شمال و جنوب دائره به قدر مابين الطولين به سوى مغرب شماره بايد كرد اگر طول بلد شرقى و اكثر از طول مكه باشد . و به سوى مشرق بايد شماره كرد اگر طول بلد شرقى نباشد خواه عديم الطول باشد كه در اين صورت طول مكه را به منزله مابين الطولين محسوب بايد داشت و خواه طول آن غربى باشد كه بايد با طول مكه جمع كرد .

و اگر طول بلد شرقى و اقل از طول مكه باشد فضل بين الطولين يعنى همان تفاوت بين الطولين را أخذ بايد كرد و عمل را تمام نمود .

ط - اگر بلد جنوبى باشد مطلقا بايد عرض آن را با عرض مكه جمع كرد و به قدر مجموع عرضين از دو نقطه مشرق و مغرب دائره فقط به سوى شمال شماره بايد كرد و به قدر مابين الطولين از دو نقطه شمال و جنوب به سوى مغرب شماره بايد كرد اگر طول شرقى آن اكثر از طول مكه باشد و به سوى مشرق بايد شماره كرد اگر طول شرقى آن اكثر نباشد به تفصيلى كه در وجه قبل گفته ايم .

ى - اگر تفاوت بين الطولين ربع دور و يا اكثر از ربع و اقل از نصف دور است و يا به قدر نصف دور است و يا اينكه موضع مفروض مقاطر با مكه است و يا با مكه در عرض و جهت متحد است در هر يك جداگانه بحث خواهيم كرد .

تبصره

هرگاه تقاطع دو خط طولى و عرضى باهم در داخل دائره واقع شود كه به حسب اغلب اينچنين است در اين صورت اگر خط سمت را اخراج كنيم تا به محيط دائره منتهى شود قوسى از دائره هنديه كه بين طرف خط سمت و بين خط اعتدال از جانب اقرب واقع است آن قوس سمت قبله است . و قوسى از آن كه بين طرف خط سمت و خط نصف النهار از جانب اقرب واقع است آن قوس انحراف قبله است . پس تمام قوس سمت قوس انحراف است و تمام قوس انحراف