دروس هیئت و دیگر رشته های ریاضی نسخه متنی

آنگاه انگشت ميانگى را برافراشت كه گوئى كف دست مثل سطح مستوى دائره هندى گرديد و انگشت ميانگى مانند شاخصى مخروطى سپس به سايه انگشت خود نگاه كرد و در پاسخ آن مرد گفت([ : خير ظهر نشده است اما نزديك است]). من در آنگاه دامنش را گرفتم و گفتم عموجان ترا به خدا اين هنر دستت را به من ياد بده چگونه با انگشت برافراشته ات بد انسان فهميده اى كه ظهر نشده است ولى نزديك به ظهر است ؟ گفت : پدر جان رو به قبله وا مى ايستى و دست و انگشت ميانگى را همانطور كه ديده اى قرار مى دهى حال اگر سايه انگشت بركف دست راست ايستاده است بدان كه اول ظهر است و اگر بسوى مغرب است بدان كه هنوز ظهر نشده است و اگر بسوى مشرق است بدان كه از ظهر گذشته است . آن كه عم عزيزم فرمود رو به قبله وا مى ايستى صحيح اين است كه انسان بايد رو به سوى جنوب بايستد و لكن قبله مردم آمل در زمان ما به سوى جنوب بود و هنوز هم محراب برخى از مساجد آن بسوى جنوب است با اين كه قبله آمل در حدود چهل درجه از جنوب به مغرب انحراف دارد تا اين كه نگارنده به توفيق الهى مردم آنرا بسمت قبله آشنائى داد اما با مواجه شدن با سيقول السفهاء من الناس ما وليهم عن قبلتهم التى كانوا عليها تو صد حديث مفصل بخوان از اين مجمل . حال كه با رخامه آشنا شده ايم سخنى شيرين از ملاعلى قوشچى در تحسين و تمجيد دانشمندان هيوى نقل مى كنيم وى در شرح تجريد خواجه طوسى گفته است : من تأمل في أحوال الأظلال على سطوح الرخامات شهد بأن هذا لشي ء عجاب و أثنى عليهم بثناء مستطاب .

تذكره

درس بيست و يكم در معرفت دائره نصف النهار و تعريف خط زوال بوده است در پايان آن درس اشارتى به ساعت شمسيه شده است و گفته آمد كه ساعت شمسيه را([ مزوله])- يعنى آلت زوال ياب - گويند حال بدان كه رخامات و دائره هنديه از اقسام مزوله اند يعنى دائره هنديه خود ساعت شمسيه است . و با توفيقات الهى مطالب و مسائلى و نيز دستورات عملى در دائره هنديه و رخامات و ديگر آلات رصدى در پيش داريم روزى روز بروز است . يكى از آن مسائل مسئله شمال جغرافيائى و شمال مغناطيسى است . و بعبارت ديگر فرق ميان قطب جغرافيائى و قطب مغناطيسى است كه در بكار بردن آلات قطب نماها اهميتى بسزا دارد . از درس 42 تا درس([ 54