دروس هیئت و دیگر رشته های ریاضی نسخه متنی

و در اين وقت ارتفاع خورشيد از افق چهل و پنج درجه است . و در اول تابستان درشهر مدينه آفتاب در نصف النهار فوق الرأس و ارتفاع آن نود درجه است .

اين وقت كه آخرين وقت فضيلت ظهر است درست وسط حقيقى ميان ظهر و غروب است حضرت پيغمبر آن را اصل قرار داد و اوقات ديگر را در مدينه و بلاد ديگر بر اين اصل متفرع فرمود و براى همه يك حكم فرمود كه چون فيى يعنى سايه به قامت شاخص شود آخر وقت ظهر است در همه جا و همه وقت . و آخر وقت عصر را وقتى معين فرمود كه سايه دو برابر شاخص شود و آن وقتى است كه ارتفاع خورشيد از افق قريب بيست و شش درجه است پس مقدار ارتفاع خورشيد را نصف كرد و نصف آن را وقت فضيلت ظهر قرار داد و نصف باقى را هم تقريبا نصف كرد و آن را وقت فضيلت عصر قرار داد . رسم اهل حساب است كه خالص و كامل هر چيز را اصل و مبدأ قرار مى دهند . مثلا در اندازه گرفتن نور نور ماه را واحد قرار دادند در شب چهاردهم كه ثابت است نه شبهاى ديگر .

و براى واحد وزن آب خالص مقطر اختيار كردند . حضرت پيغمبر هم بلندترين روزها را در شهرى كه خورشيد اول ظهر به غايت ارتفاع - يعنى نود درجه - مى رسيد مبدأ قرار داد و روزهاى ديگر و شهرهاى ديگر ضابطه ندارد . و از اين ها دانسته شد كه اگر در بلاد ما هم ديوارى به سمت نصف النهار بسازند سايه در اول ظهر از آن معدوم مى شود در همه فصول . و قول بعض فقهاء كه بايد سايه زائد بر فيى اصلى بقدر سايه باقى در وقت ظهر شود ضعيف است و حق همان است كه مشهور گويند و بايد سايه زائد برابر اصل شاخص شود نه سايه شاخص . و نيز بعض فقهاء گويند : سايه ظهر در بعضى اوقات خود به اندازه شاخص است يا بيش از آن پس ممكن نيست آخر وقت سايه به قدر شاخص باشد . در جواب گوييم : در مدينه طيبه ديوار مسجد پيغمبر كه مسامت نصف النهار بود وقت ظهر هرگز سايه نداشت و چون سايه پيدا مى شد ظهر مى شد و چون به اندازه قامت مى رسيد وقت ظهر گذشته بود ما هم اگر در بلد خود چنان ديوارى داشته باشيم همانطور مى سنجيم . اما اگر شاخص مانند چوب نصب كنيم زيادتى سايه را كه بعد از ظهر پيدا مى شود با قامت شاخص مى سنجيم نه همه سايه را زيرا كه پيغمبر ( ص ) آن سايه كه بعد از ظهر پيدا مى شد فرمود : بقدر شاخص شود]). اين بود گفتار جناب استاد - شرف الله نفسه - . در پيرامون عمل پيامبر اكرم با ديوار مسجد مدينه و ظل آن مسائل رياضى ديگر در پيش است چنان كه در پايان درس 97 نيز