دروس هیئت و دیگر رشته های ریاضی نسخه متنی

سادسه و سابعه و ثامنه و تاسعه و عاشره تا آنقدر كه حاجت افتد قسمت كنند . مرحوم ملا عبدالغفار اصفهانى معروف به نجم الدوله در كتاب([ قانون ناصرى])در سير تاريخى تقسيم ياد شده دائره گويد :

([ چون محيط دائره را به 360 جزو متساوى قسمت نمايند هر جزئى را درجه خوانند ( چند سالى است كه در مملكت فرنگستان خواستند محيط دائره را به 400 جزء متساوى قسمت نمايند پس بعضى ملتفت گشتند كه عدد 400 را اينقدر كسور نيست كه در 360 يافت مى شود پس رجوع نمودند به تقسيم سابق ) . در زمان قديم منجمان را استعمال درجه كافى بود و بعد از آن چون آلات قدرى تكميل شد لازم دانستند كه اجزاى كمتر از درجات را نيز رعايت كنند پس درجه را به 60 جزء منقسم نمودند و هر جزء را دقيقه ناميدند بنابراين محيط دائره مركب شد از 60 برابر 360 جزء يعنى از 21600 دقيقه . چون دوربين اختراع شد و توانستند بوساطت او اجزاى كوچكتر از دقائق را تشخيص كنند دقيقه را بر 60 جزء قسمت نمودند و هر جزئى را ثالثه ناميدند و شصت يك ثالثه را رابعه گفتند و همچنين خامسه و غيره . تقسيم مذكور نزد منجمان ايرانى معمول است ليكن منجمان فرنگستان چون مائل نيستند نتائج صحيحه اعمال خود را آلوده و مكدر كنند به بعضى از تدقيقات موهومه به هيچوجه ثالثه و رابعه را استعمال نمى كنند و قناعت مى كنند به استعمال ثانيه و اعشار ثانيه را نيز در مقام خود منظور مى آورند]). اين بود عبارت قانون ناصرى در اين مقام .

مرحوم ملا عبدالغفار در ديباچه كتاب ديگرش به نام([ بداية النجوم])در اصول هيأت و نجوم جديد گويد : ([ و آنقدر كه حقير در علم هيأت و نجوم جديد چيز نوشته در سائر علوم هنوز ننوشته من جمله در سال 1284 به امر شاهنشاه شهيد ( يعنى ناصرالدين شاه ) كتابى در علم هيأت نوشت به اندازه شش هزار بيست بعد آن را بسط داد شد شانزده هزار بيت در دو مجلد و آن را([ قانون ناصرى])نام نهادم]). . . راقم گويد : نسخه اى از قانون ناصرى با اشكال مرسومه آن بسيار دقيق و با قواعد ترسيم هندسى در كتابخانه محقر اين حقير موجود است ولى نسخه اى سخت بد خط آن هم با خط بد شكسته كه براستى درست خواندن آن خيلى هنر است . آن جناب در كتاب رياضى ديگرش به نام([ كفاية الحساب])نيز قانون ناصرى را نام مى برد آنجا كه گويد : ([ تفصيل اين ادوار را در قانون ناصرى شرح داده ايم بانجا رجوع كنيد])( ط 1 ص 382 ) . پدر وى نيز از دانشمندان بزرگ رياضى بوده است چنانكه در ديباچه كتاب ديگرش به نام([ اصول هندسه])گويد : ([ اين بنده عبدالغفار ابن فاضل كامل غياث الدين جمشيد ثانى على محمد اصفهانى]). . . .

بيان

آن كه گفته است([ : كتابى در علم هيأت نوشت به اندازه شش هزار بيت])بيت به معنى اصطلاح كاتبان مراد است نه شاعران و آن را در نكته 470 هزار و يك نكته آورده ايم كه در كتب رجالى و تذكره ها در بيوگرافى دانشمندان گويند فلانى رساله اى يا كتابى نوشته است كه فلان مقدار بيت است اين بيت پنجاه حرف است كه