دروس هیئت و دیگر رشته های ریاضی نسخه متنی

نقل به ساعات و دقائق نموديم تا حين تحصيل اوساط كواكب معد باشد . و بلادى كه به جانب شرق از موضع رصد واقع است مقيد به شرقى گشت و آنچه غربى است مقيد به غربى]). أ - بيان : آن كه صاحب زيج بهادرى فرمود([ :

قدماء آنچه در كتب و زيجات . . . اكثر متفق اند])همانست كه در اواخر درس پيش گفته ايم([ : در اغلب مسائل رياضى تفاوت و اختلاف قدماء و متأخرين قليل است]). . . ب - و آن كه گفته است([ : صاحب گنج عرض شمالى آن - كد مح ( قه ) - است])يعنى عرض صاحب گنج محل رصد زيج بهادرى 24 درجه و 48 دقيقه است و شمالى است و همين مقدار را در صفحه 392 زيج مذكور در تعيين اطوال و عروض بلاد آورده است و لكن در صفحات 365 و 366 و 367 كه جداول مطالع البروج و ساعات نصف النهار و كهرى هاى تمام روز به افق بلده صاحب گنج موضع رصد است عرض آن را - كه ( جه ) مح ( قه ) - ( 48 25 ) آورده است . البته يكى از اين دو ناصواب است و سهو از كاتب است و در غلطنامه هم نيامده است و در جامع بهادرى هم در طول و عرض مرصد مذكور چيزى نيافته ايم . جناب سردار كابلى در([ تحفة الاجله في معرفة القبلة])عرض شهر([ گيا])را كه مرصد صاحب گنج در آنجا واقع بود چنين آورده است([ : كيا من بلاد الهند ب العرض ش : ( 24 ( جه ) 48 ( قه])و لفظ ب اشاره است به اين كه طول و عرض جغرافيائى بلد تقريبى است چنان كه پيش از جدول طول و عرض بلاد تحفه تنصيص فرموده است . به صفحه 541 و([ 548 دروس معرفة الوقت و القبلة])رجوع بفرمائيد .

و نيز آن جناب ( مرحوم سردار كابلى ) در تعليقه اى بر صفحه 392 زيج بهادرى كه به خط مباركش در تصرف راقم است فرموده است : ([ صاحب گنج محل رصد واقع است در بلده گياه از بلاد بنگاله كه در جنوب مغرب بهار به مسافت 43 ميل انگليسى واقع است . طول گيا از گرينوش فه ط لو ثانيه ( 85 9 36 ) شرقى و عرض گيا شمالى كد مط حثانيه مى باشد ( 24 49 3 ) . و طول بهار شرقى فه لح مح ثانيه ( 85 38 48 ) و عرض بهار كه به لا ثانيه شمالى است ( 25 15 31 ) چنانچه از تقويم البلدان الكساندر كت جانستن انگليسى استخراج نموده ام]). بنابراين بايد([ كد])صحيح باشد و([ كه])اشتباهى از كاتب . اهتمام ما به عبارات زيج بهادرى بدين سبب است كه در بعد تعليم و تدريس استخراجات فلكى در اين دروس از اين زيج صورت مى گيرد . و اين فقير نيز كه در نه سال به محاسبات فلكى اشتغال داشت از همين زيج عمل مى كرد مگر اين كه هلال را از زيج الغ بيكى نيز بفرمان استاد علامه حاج ميرزا ابوالحسن شعرانى - جزاه الله عنا خير جزاء المعلمين - محاسبه مى نمود .

حضرت استاد در استخراج اهله به زيج الغ بيكى اهتمام و نظر داشت و بدان توصيه مى فرمود . و از استادش جناب ميرزا حبيب الله ذوالفنون - رضوان الله تعالى عليه - نيز همين امر را حكايت مى فرمود . ج - و آن كه گفته است([ : و درجات طولى را نقل به ساعات]). . . اين نقل را اهميت به سزا است كه تسهيل در عمل براى مستخرج است