دروس هیئت و دیگر رشته های ریاضی نسخه متنی

است و اين كمترين آن را يكدوره كامل شرح كرده است . به موضوع بحث برگردم كه دستخوش الكلام يجر الكلام شده ام . يادداشتهاى فراوان در پيرامون دروس و مسائل اين كتاب داريم كه نقل آنها به روى آوردن بحث مناسب شايسته و سزاوار است . در درس])108 )] از جامع بهادرى در تحصيل مقدار مسافت يك درجه فلكى ارضى به شيوه عمل بنى موسى شاكر و ديگران از دانشمندان پيشين آمده بود كه : ([ به اعانت قطب نما بلاميلان چپ و راست جانب شمال يا جنوب سير كنند]).

در درس بيست و دوم از قطب نما و قطب مغناطيسى و قطب جغرافيائى زمين نام برده ايم و در درس نود و پنجم در معرفى رخامه و صنعت آن نيز سخن از قطب نما و بوصله و حك به ميان آمد . در هر يك از دائره المعارف فارسى ( به سرپرستى دكتر غلامحسين مصاحب ) و لغت نامه دهخدا بحثى مفيد از قطب نما به ميان آمده است ( نخستين در ماده قطب نما ج 2 - ص 2063 ط 1 و دومين در جلد قاف آن در كلمه قطب نما ص 352 - ط 1 ) . و در دائرة المعارف محمد فريد وجدى در قطب مغناطيسى زمين بحث خوبى شده است ( ماده([ المغناطيس])ج 9 - ط 1 مصر - ص 282 ) .

تلفظ واژه بوسلBoussole ) ) در زبان فرانسه نزديك به كلمه بوصله عربى است كه به معنى همان قطب نما است .

در([ گران لاروس])فرانسه در واژه ياد شده ( ج 2 - ط 1 - ص 314 ) و نيز در دائره المعارف بزرگ قرن نوزدهم فرانسه در همين واژه ( ط 1 - ج 1 - ص 641 ) از قطب نما بحث شده است . نسخه اى خطى در علم شريف هيئت كه به فارسى نيك درست و استوار حائز اهميت شايان و حاوى فوائد بسيار و در خور تحسين و تمجيد بيشمار است از عالمى روحانى پربار و بزرگوار به نام محمد بن الحسن التسترى - رضوان الله تعالى عليه - در تصرف اين خوشه چين خرمن معارف بزرگان است . اين نسخه يكتا به قطع وزيرى در 291 صفحه تحرير شده است . و حاكى است كه مؤلف آن از علماى عصر قاجار و جامع در معقول و منقول بوده است . مؤلف نامى بر آن اثر گرامى ننهاده است جز اين كه در ظهر آن مرقوم است([ : قبله شيخ محمد]). در ابتداى آن پس از چهار صفحه در بيان اهميت صلات و تعيين قبله و معرفت اوقات مى فرمايد : ([ فلذلك كله اين ذره بى مقدار تراب اقدام علماء اخيار محمد بن الحسن التسترى كه در علوم چند خوشه چينى نموده بنابر خواهش بعضى از برادران ايمانى كه از اجابت و امتثال فرمايش ايشان گزير و گريزى نبود به خاطر فاتر چنان خطور نمود كه بتوفيق الله تعالى اين دو مطلب را ( يعنى معرفت قبله و وقت را ) با بعض متعلقات بقدر الوسع و الطاقه بسطى تمام و تنقيحى به اكمال انتظام داده . . . ])ولى افسوس كه چنين اثر گرامى ناتمام مانده است اعنى مؤلف به اتمام آن دست نيافته است . شگفت اين كه نحوه تحرير مطالب و رشته