دروس هیئت و دیگر رشته های ریاضی نسخه متنی

انتظام معارف آن به شيوه و شاكله همين كتاب مستطاب([ دروس هيئت و ديگر رشته هاى رياضى])است . در اين كتاب از آن جناب استفاده مى نمائيم و به نقل نكات علمى آن تبرك مى جوئيم . در همين مسأله قطب نما كه موضوع بحث اين درس است گويد : ([ و از جمله آلات مصنوعه كه سمت قبله را از آن معين كنند قطب نما است . و آن معروف است كه حقه مانندى سازند مدور كم عمق از فلز برنج و غيره . در وسط آن سوزن مانندى نصب كنند و ميلى از مغناطيس مستطيل بر آن سوار كنند كه يكسر آن بالطبع به شمال مايل است و طرف ديگرش به سمت جنوب ايستد كه از طرفين آن دو نقطه شمال و جنوب را در هر مكان معلوم نمايند و آن ميل به منزله خط نصف النهار باشد . و دوره آن را به سيصد و شصت قسم نمايند كه به منزله دائره افق بود . و آن را چهار ربع كنند كه هر ربعى نود درجه شود و بر سر هر ربعى يكى از چهار سمت مشرق و مغرب و شمال و جنوب رقم كنند . و بر روى شيشه آن شبكه اى از برنج و نحو آن قرار دهند و در وسط آن عقربه اى نصب كنند كه يكسر آن به وسط محكم باشد و طرف ديگرش بر تمام آن دائره بگردد .

و چون دو طرف ميل مذكور را بر دو نقطه جنوب و شمال آن دائره منطبق سازند پس عقربه برنجى را بگردانند و بر درجه اى گذارند كه در جهت و مقدار مساوى باشد با انحراف موضع مطلوب پس در آنحال آن عقربه مسامت قبله آن موضع خواهد بود . و اين بواسطه ميل طبيعى مغناطيس است به جانب شمال و جنوب و حكمت اين قوه جاذبه را تا كنون احدى معلوم نكرده است . و آن از حكمتهاى بالغه الهيه است كه خالى از غرابت نيست و از قبيل محبت و تعشقى است كه حضرت بارى تعالى در بسيارى از مخلوقات سارى و جارى ساخته : اما وجود محبت در انسان و حيوانات در غايت وضوح و اشتهار است كالشمس في رابعة النهار . و در نباتات مانند عشقه كه آن را به فارسى لبلاب خوانند . و در جمادات مانند همين مغناطيس . و در مركبات جماديه مانند كهربا و امثال آن . بلكه بعضى آن را در اعداد قائل شده اند و گفته اند هر دو عدد كه مجموع كسور هر يك مساوى باشد با عدد ديگر مثل عدد دويست و بيست با عدد دويست و هشتاد و چهار كه مجموع كسور عدد اول با عين عدد ثانى متساوى باشند و كسور عدد ثانى مساوى اند با عين عدد اول كما لا يخفى على المحاسب . و چنين دو عدد را از اعداد متحابه دانند و علماء اعداد و طلسمات در تحبيب طالب و مطلوب اين دو عدد را با عدد اسم هر دو در مربعات پر كنند به انحاء مختلفه و گويند به حسب تجربه يافته ايم موجب تحبيب عظيم است . بالجمله كيفيت تعشق در انواع موجودات حاصل است كه يكى از آنها مغناطيس است نسبت به جذب حديد . بلكه بقول بعضى صادر اول همان محبت است نظر به حديث قدسى مشهور كنت كنزا " مخفيا فأحببت - اه -