دروس هیئت و دیگر رشته های ریاضی نسخه متنی

و جداول اوساط و اصطلاحات ديگر رياضى اين درس در دروس آتيه روشن مى شود . مرحوم آقا سيد محسن امين در جزء چهل و دوم كتاب قيم اعيان الشيعه ( ص 240 ط 1 شماره 9344 ) آنجناب را چنين نام مى برد : ([ الحكيم الرياضى الرصدى المولوى ابوالقاسم غلام حسين بن المولى فتح محمد الكربلائى الجينورى له كتاب الرصد المعروف بالطغيانى و هو اجمع كتاب فى فنون الرياضيات بأسرها مع حسن الترتيب فى غاية البسط و التنقيح صنفه لراجه احتشام الملك صادر جنگ بهادر خان شرع فيه سنة 1248 و فرغ منه بعد سنة كاملة فارسى طبع اوائل انتشار الطباعة فى بلاد الهند و يقال له مفتاح الرصد ايضا و له كتاب جامع بهادرى]). انتهى . كتاب شريف جامع بهادرى مشتمل بر اهم مسائل فنون اربعه رياضى يعنى هندسه و مناظر و حساب و هيات است .

و وصف صاحب اعيان الشيعه كه([ : هو اجمع كتاب فى فنون الرياضيات بأسرها و يقال له مفتاح الرصد ايضا])با جامع بهادرى مناسب است نه با زيج بهادرى . زيرا كه زيج بهادرى فقط در باب اول و دوم مقالت نخستين آن در محاسبات ضروريه ارقام هنديه و ارقام ستينى و مصطلحات ومرموزات دفتر تقويمى است كه باز در استخراج مطالب هيوى از جداول زيج و مسائل هندسى آن دخلى تام دارند و ديگر مقالات و ابواب آنها همگى در هيات و نجوم است كه هفت مقالت است و هر مقالت مشتمل بر چند باب و هر باب بر چند فصل . اما جامع بهادرى است كه بتعبير مؤلف در مفتتح آن مشتمل بر اهم مسائل فنون اربع رياضى يعنى هندسه و مناظر و حساب و هيات است كه بر شش خزينه و هر خزينه بر چند حرز و هر حرز بر چند انكشاف ترتيب داده شده است .

و در هر فن امهات و اصولى بيان فرموده است كه يك عالم رياضى را بمنزلت مفتاح در آن فنون است . علاوه اين كه در ابتداى جامع بهادر خانى تصريح فرموده است كه اين كتاب مفتاح الرصد است بدين عبارت : ([ واضح باد كه چون به استعانت اين كتاب بى ضم رساله اى و كتابى ديگر تنقيح همگى مراتب رصد كواكب و وضع زيج جديد به احسن وجوه ممكن است بدين حيثيت آن را مفتاح الرصد توان خواند و ليكن از آنجا كه در حقيقت سبب فاعلى و غائى اين تاليف ذات سامى ممدوح ( جناب احتشام الدوله مبارز الملك راجه خان بهادر نصرت جنگ . . . ) است بدين لحاظ به جامع بهادر خانى موسوم ساختن عين مستحسن باشد]). ( ص 3 و 4 ط 1 ) پس صواب اين بود كه عبارات كتاب را در تعريف جامع بهادرى قرار مى داد و در آخر به جاى وله كتاب جامع بهادرى مى فرمود : وله كتاب الرصد المعروف بالطغيانى . و بدون شك و ترديد صاحب اعيان الشيعه زيج بهادرى را به اوصاف جامع بهادرى تعريف فرموده است . باز در تاييد گفتارم اين كه بدان نحو كه در اعيان الشيعه معظم له را نام برده است چنانست كه خود وى در اول جامع بهادرى به نام خود و نام پدرش تصريح كرده است بدين عبارت :