دروس هیئت و دیگر رشته های ریاضی نسخه متنی

زاول و زرنگ است . سيستان را به تعريب سجستان گويند . نامهاى سيستان و وجه تسميه آن بدان نامها در كتاب تاريخ سيستان ( ص 21 24 ط 1 ) كه از كتب كهن تاريخ است بيان شده است . در كتب فن نيمروز بمعنى سيستان بسيار آمده است و بايد بقرينه مقام تميز داده شود در تاريخ سيستان گويد : ([ اما نيمروز دو قول گويند : يكى آن كه خسروان را در سالى يكروز بودى كه داورى يكساله را مظالم كردندى آن همه جهان به نيمروز راست گشتى و مظلومان سيستان را جداگانه نيمروز بايستى بدين سبب نيمروز نام كردند . و بوالفرج بغدادى ( ابوالفرج قدامة بن جعفر الكاتب البغدادى صاحب كتاب الخراج و صنعة الكتابة ) گويد نه چنين است : اما حكماء عالم جهان را بخش كردند بر آمدن و فرو شدن خورشيد به نيمروز و حد آن چنان باشد كه از سوى مشرق از آنجا كه خورشيد به كوتاه ترين روزى برآيد و از سوى مغرب از آنجا كه خورشيد بدرازاترين روزى فرو شود و اين علم به حساب معلوم گردد و اين جمله را به چهار قسمت كرده اند : خراسان و ايران ( خاوران ) و نيمروز و باختر هر چه حد شمالست باختر گويند و هر چه حد جنوبست نيمروز گويند و ميانه اندر به دو قسمت شود هر چه حد شرقست خراسان گويند و هر چه مغربست ايرانشهر]).

و در صفحه 393 تاريخ ياد شده گويد : روز سوم رجب سال 610 ه . تمامى ملك سيستان بر خداوند يمين الدين بهرامشاه بن حرب قرار گرفته ابونصر فراهى سجستانى صاحب نصاب صبيان چند بيت در مدح وى گفته است كه اين چهار بيت از آن جمله است :

شه نيمروزى و در روز ملكت خجسته هنوز اول بامداد است درين حرب كاندر قهستان نمودى جهانى پر از عدل و انصاف و داد است بمان در جهان تا جهانرا طراوت ز آب و زآتش زخاك و زياد است نماند فراموش بر ياد خسرو ثناء فراهى اگر هيچ ياد است فراه ولايتى از خراسان بين هرات و سيستانست و فراهى منسوب بانست . و قهستان مخفف قوهستان معرب كوهستانست . در جمع نيمروز و روز و اول بامداد و در تصريح حرب كه نام پدر ممدوح است محسنات بديع بكار برده است . و لكن وجه صحيح تسميه سيستان به نيمروز در بيان قبة الارض گفته آيد . ( درس 50 ) اما قسم دوم آفاق ذات ظلين كه عرض آن كمتر از ميل اعظم است آن قسم دوم از اقسام آفاق هفتگانه است كه در درس 32 گفته آمد . در اين قسم هر گاه قوسين دو طرف تباعد شمس از سمت راس از فلك نصف النهار بدست آيد هر آينه سمت راس موضع رصد بر منتصف نخواهد بود