دروس هیئت و دیگر رشته های ریاضی نسخه متنی

و بعضى ديگر در جانب شمال از سمت راس است و آن بقدر تمام ارتفاع منقلب صيفى است پس چون تمام ارتفاع منقلب مذكور را از ميل كلى نقصان كنند باقى عرض بلد بود و هوالمطلوب . و اگر آفاق جنوبى باشند به عكس معدل النهار در جانب شمال از سمت الراس افتد و منقلب شتوى در جانب جنوب پس بعضى از قوس ميل كلى كه در جانب شمال از سمت الراس افتد عرض بلد بود وبعضى ديگر كه در جانب جنوب از سمت الراس بود تمام ارتفاع منقلب شتوى بود و چون اين تمام ارتفاع از ميل كلى نقصان شود باقى عرض بلد بود . و لا يخفى عليك كه مال اين بيان و قبل آن در حقيقت يكى است جز اين كه قبلى بدين بيان روشنتر ميشود . مثلا : بربرا اصغر ارتفاعات شمس در جهت قطب ظاهر يعنى ارتفاع منقلب صيفى 77 درجه است پس تمام آن كه بقدر فاصله منقلب صيفى از سمت راس برابر است 13 درجه است و چون اين تمام ارتفاع منقلب را از ميل كلى بكاهيم عرض برابر با 1025 خواهد بود . ( 25 10 ] 13 - 25 23 و 13 ] 77 90 ) .

قوله([ : و جهت عرض جهتى بود كه ظل آن اطول باشد])هر گاه شمس بر قطب ظاهر افق بود يعنى به سمت راس رسد شاخص را در آن هنگام ظل نبود و چون از سمت راس زايل شود يعنى مايل شود ظل حادث گردد و هر چه ارتفاع شمس كم گردد امتداد ظل فزونى يابد تا آنگاه كه شمس بدائره افق رسد ظل شاخص بغايت طول بود و دانسته ايم كه همواره جهت راس ظل در خلاف جهت شمس است يعنى اگر شمس شرقى است جهت راس ظل شاخص غربى است و بالعكس و اگر جنوبى است شمالى است و بالعكس حال گوييم در مثال مذكور يافته ايم و ديده ايم كه هر گاه شمس در منقلب صيفى بود فاصله آن از سمت راس بربرا برابر با 13 درجه است و جهت راس ظل جنوبى است و هر گاه در منقلب شتوى بوده باشد فاصله آن تا سمت راس بربرا 50 33 است و جهت راس ظل شمالى است و امتداد آن اطول از ظل اول است زيرا كه ارتفاع شمس اقصر از ارتفاع در منقلب ديگر است پس عرض بربرا شمالى است و درست آمد كه جهت عرض جهتى بود كه ظل آن اطول باشد . قوله([ : و اگر بلد ذات ظل دائر باشد]). . . از درس 32 تا