دروس هیئت و دیگر رشته های ریاضی نسخه متنی

مدارات ابدى الظهور آنست و مدار راس الجدى اعظم مدارات ابدى الخفاء آنست و اگر عرض بلد جنوبى باشد بعكس آنست . و چون از آفاق حمائلى است اعظم مدارات ابدى الظهور در يك نقطه با افق تماس كند و او را غروب نبود و اعظم مدارات ابدى الخفاء در يك نقطه با افق تماس كند و او را طلوع نبود و اعظم مدارات ابدى الظهور را اصغر ارتفاع نبود زيرا كه در نقطه تماس با افق ارتفاع منفى است . و بهمين وزان اعظم مدارات ابدى الخفاء را اصغر انحطاط نبود بلكه آن را اعظم ارتفاع بود و اين را غايت انحطاط . اما در قسم ششم از آفاق هفتگانه در درس 34 دانسته ايم كه شمس را يكبار اعظم ارتفاعات و يكبار اصغر ارتفاعات در هر دوره اى بود . اما در عرض تسعين غايت ارتفاع شمس بقدر ميل كلى بود و چون حركت رحوى است در هر دوره ارتفاع آن از هر جانب تقريبا مساوى بود و شمس را ارتفاع اصغر نبود بلكه چون بنقطه اعتدال رسد مدار او همان دائره افق شود كه ارتفاع منتفى است .

از بيان فوق دانسته شده است كه عبارت زيج بهادرى([ اگر بلد ذات ظل دائر باشد ]). . . شامل دو قسم پنجم و ششم ذات ظل دائر است كه كاستن ميل كلى از اعظم ارتفاعات شمس را اعتبار كرده است . حال اگر بخواهيم سخن از اصغر ارتفاعات شمس هم بميان آوريم اختصاص به قسم ششم پيدا مى كند و در بيان آن گوييم : بدان كه منقلب جانب قطب ظاهر را در اين قسم بر دائره نصف النهار در جانب شمال ارتفاعى باشد كه اصغر ارتفاعات اوست اگر اين ارتفاع اصغر را با تمام ميل كلى جمع كنند حاصل مساوى عرض بلد باشد زيرا كه قوسى از نصف النهار كه مابين قطب ظاهر معدل و افق است از جانب اقرب بقدر عرض بلد است و آفتاب در اصغر ارتفاعات بر نصف النهار بود در تحت قطب معدل و از قطب معدل تا منقلب هميشه بقدر تمام ميل اعظم است پس چون اصغر ارتفاعات را با تمام ميل اعظم جمع كنند عرض بلد حاصل آيد و هو المطلوب . مثلا در افقى شمالى ذو ظل دائر اصغر ارتفاع شمس را در منقلب صيفى 13 درجه يافته ايم گوييم : 35 79 عرض آنست ( عرض بلد ] له عط ] بح بعلاوه له سو ) . و باز در توضيح آن گوييم : اگر معدل النهار و منطقه را متحد با يكديگر فرض كنيم دو قطب هر يك با دو قطب ديگرى در دو جهت شمال و جنوب معدل متحد خواهند بود و حال كه متقاطع يكديگرند يعنى دائره شمسيه كه منطقة البروج است از دائره استواى سماوى