دروس هیئت و دیگر رشته های ریاضی نسخه متنی

و يا اعظم ارتفاعات آن گاهى با هم متحد شوند و هر دو به يك مفاد خواهند بود و چه بسا كه از يكديگر جدا شوند و امتياز يابند كما لا يخفى . به ترجمه شرح بيرجندى بر تذكره باز گرديم : و وجه عامى كه در تحصيل عرض بلد در هر روز ميسور است اين كه : ميل درجه شمس مطلقا خواه ميل كلى بوده باشد و خواه ديگر ميول جزئيه بر غايت ارتفاع شمس افزوده شود اگر ميل در جهت قطب خفى معدل از سمت الراس بوده باشد يا اين كه غايت ارتفاع شمس در خلاف جهت ياد شده يعنى در جهت قطب ظاهر معدل از سمت الراس بوده باشد و اين در مواضعى است كه عرض آنها اقل از ميل كلى است و گرنه ميل درجه شمس از غايت ارتفاع آن كم گردد و فضل بين حاصل و ربع دور اخذ شود كه عرض بلد خواهد بود .

و وجهى كه در تحصيل عرض بلد نيازى به معرفت ميل نيست اين كه لا كوكب ابدى الظهور اگر مدار آن كه از مدارات يوميه موازى معدل النهار است مقاطع دائره اول سموت نمى باشد يعنى از سمت الراس به جانب قطب خفى معدل نمى گذرد اعظم ارتفاعات آن با اصغر ارتفاعات آن جمع گردد و اين مجموع تنصيف شود كه نصف اين مجموع عرض بلد خواهد بود . چه اين كه اصغر ارتفاعات كوكب ابدى الظهور مساوى عرض بلد منهاى بعد كوكب از قطب معدل است و اعظم ارتفاعات آن مساوى عرض بلد بعلاوه بعد كوكب از قطب معدل است پس مجموع آن دو ارتفاع اعظم و اصغر مساوى ضعف عرض بلد است لاجرم نصف آن خود عرض بلد خواهد بود . و اگر مدار كوكب ابدى الظهور مقاطع دائره اول السموت بوده باشد اصغر ارتفاعات آن از اعظم ارتفاعات آن كم شود و باقى تنصيف گردد تا تمام عرض بلد حاصل آيد و چون اين نصف كه تمام عرض بلد است از ربع دور كم شود باقى عرض بلد خواهد بود . چه اين كه اعظم ارتفاعات كوكب ابدى الظهور در اين صورت مقاطع بودن مدار آن با دائره اول السموت بقدر بعد آن از دائره معدل بعلاوه تمامعرض بلد است و اصغر ارتفاعات آن بقدر بعد آن از معدل منهاى تمام عرض بلد است پس بعد از نقصان اصغر ارتفاعات آن از اعظم ارتفاعات آن ضعف تمام عرض بلدباقى مى ماند و لاجرم نصف اين ضعف تمام عرض بلد خواهد بود و تمام اين تمام تا ربع دور خود عرض