دروس هیئت و دیگر رشته های ریاضی نسخه متنی

دائره طول بلد و عرض آن را مطلقا چه در اماكن طبيعى خارجى آنها و چه در مسائل هندسى و چه در مواضع اطلسى و نظائر آن كه همه بيانگر يك امر واقعى اند . دانسته ايم كه مبدأ عرض بلد خواه شمالى و خواه جنوبى دائره استواى ارضى است كه به خط استواء اشتهار دارد و در سطح خط استوارى سماوى اعنى دائره معدل النهار واقع است . و چون معدل النهار و دائره استواى ارضى در يك سطح اند و عرض بلد اقصر قوسى از دائره نصف النهار محصور ميان سمت الراس و معدل النهار يا محصور ميان قطب معدل النهار و دائره افق است لذا دوائر نصف النهار را بر روى كره هاى مصنوعى ارضى فرض و ترسيم كرده اند كه محل توقف شخص و يا مركز قاعده شخص بر روى دوائر نصف نهار كره مصنوعه ارضى به منزلت سمت راس شخص يا شاخص است زيرا كه در محاذاه آنست .

اينك به اجمال گوييم : طول بلد فاصله آن تا مبدأ طول است خواه شرقى مبدأ طول باشد و خواه غربى آن . و به تعريف اساسى تر و فنى تر : طول بلد قوسى از دائره معدل النهار محصور ميان دائره نصف نهار مبدء طول و دائره نصف نهار نقطه مفروض است . و ان شئت قلت : طول بلد قوسى از دائره استواء خواه دائره استواى سماوى كه معدل النهار است و خواه دائره استواى ارضى كه خط استواء است محصور ميان دائره نصف النهار مبداء طول و دائره نصف النهار بلد مفروض است . مثلا : در شكل هفدهم ( ش 17 ) ا ب ح د معدل النهار كه دائره استواى سماوى است و يا دائره استواى ارضى كه خط استواء مشهور است بر قطب ه و و مبدء طول بلد و هر يك از ر ح ط بلاد كه ح در عرض با مبدء طول برابر است و عرض ر از عرض آن كمتر و عرض ط از عرض مبدء طول بيشتر است . و ح ه ى دائره نصف النهار مبدء طول و ب ه ك دائره نصف النهار سه موضع مفروض ر ح ط پس قوس ب ح طول بلد مواضع سه گانه است