دروس هیئت و دیگر رشته های ریاضی نسخه متنی

شود و طرف يمين ما مغرب و جهت يسار ما مشرق خواهد بود چنان كه در بسيارى از اعمال رصدى از آن جمله دائره هنديه كه در سطح زمين يا روى لوح و صحيفه اى رسم كنيم بدين سان خواهد بود كه خط زوال و خط مشرق و مغرب در سطح دائره افق يكديگر را بر زواياى قائمه قطع مى كنند و محل تقاطع اين دو خط بر مركز سطح دائره افق به منزله سمت الراس است كه به حسب تسطيح قطب فوقانى دائره افق است . مثلا دائره ا ب ح د ( شكل 18 ) دائره افق باشد بر مركزه كه به حسب تسطيح قطب آنست و شخص در موضع ه رو به سوى ا قرار دارد لاجرم نقطه ا جنوب و ح شمال و د طرف يمين او مغرب و ب جهت يسار او مشرق مى باشد . و لكن اگر بخواهيم بر روى كره ارض در جايى به ايستيم كه قسمت مسكون آن را بگيريم بايد در نقطه اى از عرض جنوبى كره قرار بگيريم كه قسمت معموره آن در روبروى ما قرار گيرد در اين صورت قطب شمال در قدام ما و قطب جنوب در خلف ما و مشرق در يمين ما و مغرب در يسار ما قرار خواهد گرفت .

و اگر بخواهيم نقشه جغرافيايى آبادانى را بر كره مصنوعه يا بر سطح صحيفه اى مستوى ترسيم كنيم لا محاله قطب شمال در بالاى كره و صحيفه قرار مى گيرد و قطب جنوب در مقابل آن در پايين كره و صحيفه واقع مى شود و مشرق طرف يمين و مغرب طرف يسار خواهد بود كه قسمت معموره را بر اين وجه مانند هيأت فلك ستان مى بينيم كه كان صورتى مستلقى است كه خلف آن به جهت مركز ارض و قدام آن به سوى آسمان و يمين آن مشرق و يسار آن مغرب است كه زمينى و آسمانى هر دو يكسان بر هيات ستان اند و يمين آنان اقوى الجانبين ايشانست . پس بدان كه تمام نقشه ها و اطلسها و كرات مصنوعى ارضى و سماوى همه بدين صورت ترسيم شده اند كه چون كره يا صحيفه نقشه جغرافيايى را در دست بگيريم قسمت معموره در بالاى كره و صحيفه روبروى ما قرار مى گيرد كه كان در نقطه اى از عرض جنوبى قرار گرفته ايم و تمام آبادانى را در فرار روى خود مى نگريم فافهم و لا تغفل . اين است بيان آنچه كه در اول درس 5 و در درس 22 و در آخر درس 38 و شايد در بعضى از دروس ديگر در وضع طبيعى ارض و رسم جغرافيايى كره مصنوعه و نقشه هاى ارضى وعده داده ايم . اينك به بيان نقشه جغرافيائى ( ش 19 ) درس بعد توجه بفرماييد .