تأليف: مفسر كبير، فيلسوف متأله، آية اللَّه علامه سيد محمد حسين طباطبائى (قدس سره)مترجم: سيد محمد باقر موسوى همدانىجلد اول
فهرست مطالب
مقدمه سيره تفسيرى استاد علامه طباطبائى(قده) شناخت قرآن تفسير قرآن تفسير قرآن به قرآن ضرب قرآن به قرآن ويژگيهاى تفسيرى مرحوم استاد علامه طباطبائى آيا توحيدى يا غرر آيات ويژگيهاى اخلاقى و تعليمى مرحوم علامه طباطبائى«قدس سره» مقدمه مترجم در چاپ دوم مقدمه مترجم در چاپ اول جلد اول مقدمه مؤلف(در توضيح روش تفسيرى كتاب) معنى تفسير و تاريخچه آن روش تفسيرى طبقات اول و دوم مفسرين و بيان علل اختلاف روش اهل علم در تفسير قرآن پس از رسول خدا(ص) روش تفسيرى محدثين و انتقاد آن اشاره به روش متكلمين در تفسير قرآن و بيان فرق بين تفسير و تطبيق روش فلاسفه مشاء و اشراقى و متصوفه در تفسير قرآن و رد بر آنها وضع تفسير در قرن حاضر و پيدايش روش تفسير قرآن بر مبناى علوم طبيعى و اجتماعى نظر مسلمان نماهاى پيرو اين روش درباره روايات روش اينها نيز تطبيق است نه تفسير نقص و انحراف مشترك تمام مسلكهاى تفسيرى ياد شده و لازمه اين نقص مفاهيم آيات قرآنى بدون ابهام و اغلاق است و منشا اختلافات، اختلاف در مصاديق است توضيح و تحقيق درباره علت سبقت معانى مادى كلمات وضع شده به ذهن دلالت الفاظ موضوعه با تغيير شكل موضوع له تغيير نمىيابد جمود مقلدين از اصحاب حديث به ظواهر آيات و رد بر آنها دو راهى استفاده از علم براى درك حقائق قرآن و جمود به ظواهر آن دو روش براى فهم حقائق قرآن از راه ابحاث علمى و روش مقبول از اين دو طريقهاى كه رسول خدا(ص) و ائمه اهل البيت(ع) در تفسير قرآن سلوك كردهاند پيروى ما از روش آنان و ذكر جهات و محورهاى مورد بحث در اين تفسير سوره حمد [سوره الفاتحة(1): آيات 1 تا 5] ترجمه آيات: بيان سبب ابتداء به بسم الله آغاز نمودن اعمال و گفتار با نام خدا ادب است و عمل را خدايى و نيك فرجام مىكند غرض از سراسر قرآن يك امر است و آن هدايت، اين يك امر با نام خدا آغاز شده علت ابتداء هر سوره با بسم الله معنى و موارد استعمال لفظ اسم توضيح لفظ جلاله الله معنى رحمن و رحيم و فرق آن دو معنى حمد و فرق آن با مدح استشهاد بر اينكه جنس حمد و همه حمد از آن خدا است بيان اينكه خدا از حمد حامدان منزه است و دليل آن معنى رب مالك مدبر معنى مالكيت و تقسيم آن به حقيقى و اعتبارى مالكيت خدا حقيقى است و ملك حقيقى جدا از تدبير متصور نيست معنى عالمين فرق بين مالك و ملك و اينكه قرائت ملك يوم الدين بنظر بهتر مىرسد بحث روايتى شاهد احاديثى در باره معنى بسم الله و جزء قرآن بودن آن و معنى رحمن و رحيم و حمد خدا...) بحث فلسفى بيان عقلى اينكه هر ثناء و حمدى به حمد خدا منتهى مىشود بيان فرق بين عبوديت عبد در برابر مولى و عبوديت بندگان نسبت به خدا وجه تقدم مفعول در إياك نعبد و إياك نستعين شرائط كمال عبادت و اوصاف عبادت حقيقى [سوره الفاتحة(1): آيات 6 تا 7] ترجمه آيات: بيان معنى صراط چند مقدمه براى توضيح و تفسير آيه اهدنا الصراط المستقيم راه بسوى خدا دو گونه است: دور و نزديك تقسيم ديگرى براى راه بسوى خدا سبيل مؤمنين نيز تقسيمات و درجاتى دارد ضلالت، شراك و ظلم در خارج يك مصداق دارندموارد استعمال صراط و سبيل در قرآن و فرق آن دو مثل صراط مستقيم نسبت به سبيلهاى خدا مثل روح است نسبت به بدن معنى صراط مستقيم با نتيجه گيرى از مقدمات ذكر شده و با توجه به معنى كلمه مستقيم پنج نكته در باره صراط مستقيم تحقيق در باره معنى هدايت در اهدنا الصراط المستقيم آيا طلب هدايت توسط نماز گزار تحصيل حاصل نيست؟ پاسخ عجيب برخى مفسرين و اشكال وارد بر آنان بحث روايتى(شامل رواياتى در ذيل آيات گذشته) اقسام عبادت معنى اهدنا الصراط المستقيم و پاسخ ضمنى به شبهه تحصيل حاصل مراد از الذين أنعمت عليهم روايتى از رسول خدا(ص) در باره سوره حمد و فضيلت آن بيان ويژگىهاى سوره حمد و مقايسه آن با آنچه مسيحيان در نماز مىخوانند سخن عجيب گوستاولوبون بحث روايتى ديگر چند روايت درباره مراد از صراط مستقيم توضيح اصطلاح جرى يعنى تطبيق كلى بر مصداق بارز سوره بقره مشتمل بر دويست و هشتاد و شش آيه(286) [سوره البقرة(2): آيات 1 تا 5] ترجمه آيات بيان قسمتهاى عمده حقائق بيان شده در اين سوره مباركه متقين داراى دو هدايتند هم چنان كه كفار و منافقين در دو ضلالت مىباشند هدايت اول متقين از سلامت فطرت و هدايت دوم از ناحيه قرآن و فرع بر هدايت اول است معنى ايمان اشاره به مراتب ايمان معنى غيب و ايمان به غيب وجه تعبير به ايقان در و بالآخرة هم يوقنون بحث روايتى(شامل دو روايت در باره غيب و انفاق در آيه كريمه) بحث فلسفى(پيرامون اعتماد به غير ادراكات حسى و پاسخ به دانشمندان حسگرا) بحث فلسفى ديگر(در اثبات وجود علم و رد بر سوفسطائيان و شكاكان) شبهه ماديون در وجود علم و رد بر آنها و اثبات تجرد و غير مادى بودن علم و ادراك [سوره البقرة(2): آيات 6 تا 7] ترجمه آيات بيان مراد از الذين كفروا كدام دسته از كفارند؟بحث روايتى(شامل روايتى از امام صادق(ع) در باره وجود كفر) [سوره البقرة(2): آيات 8 تا 20] ترجمه آيات بيان دو مثل در شرح وضع و حال منافقين [سوره البقرة(2): آيات 21 تا 25] ترجمه آيات بيان اعجاز و ماهيت آن اعجاز قرآن اعجاز قرآن فقط از نظر اسلوب كلام يا جهتى ديگر از جهات، به تنهايى نيست عموميت اعجاز قرآن براى تمامى افراد انس و جن تحدى قرآن به علم تحدى بكسى كه قرآن بر وى نازل شده تحدى قرآن كريم به خبرهايى كه از غيب دادهتحدى قرآن به اينكه اختلافى در آن نيست اشكال بر ادعاى عدم اختلاف در قرآن و پاسخ آن رفع شبهه در باره نسخ كه در قرآن صورت گرفته تحدى قرآن به بلاغت نمونههايى از معارضاتى كه با قرآن شده دو شبهه پيرامون اعجاز بلاغت قرآن اعتقاد به صرف درباره معجزه بودن قرآن نادرستى اعتقاد به صرف پاسخ به دو شبهه ياد شده و توضيح اينكه چگونه بلاغت قرآن معجزه است حق يكى است و چون قرآن حق است ميان اجزاء آن اختلاف نيست معجزه در قرآن بچه معنا است؟ و چه چيز حقيقت آن را تفسير مىكند؟ اثبات بىپايگى سخنان عالم نمايانى كه در صدد تاويل آيات داله بر وقوع معجزه، بر آمدهاند در چند فصل 1 - قرآن قانون عليت عمومى را مىپذيرد 2 - قرآن حوادث خارق عادت را مىپذيرد دو فرق بين وقايع عادى و معجزه خارق عادت كارهاى خارق العاده و توجيه علماء روانكاو از آنها معجزه و خوارق عادات نيز مستند به علل و اسباب هستند 3 - قرآن در عين اينكه حوادث مادى را بعلل مادى نسبت ميدهد بخدا هم منسوب ميدارد 4 - قرآن كريم براى نفوس انبياء تاثيرى در معجزات قائل است 5 - قرآن كريم همانطور كه معجزات را بنفوس انبياء نسبت ميدهد، بيان اينكه اراده و فعل انسان موقوف به اراده و فعل خدا است 6 - قرآن معجزه را به سببى نسبت ميدهد كه هرگز مغلوب نميشود. تفاوت بين سحر و معجزات و كرامات اشكال بر حجيت معجزه بيان جهت اعجاز معجزات و پاسخ به اشكال مذكور 7 - قرآن كريم معجزه را برهان بر حقانيت رسالت ميداند، نه دليلى عاميانه. دو نوع عكس العمل مردم در انكار دعوى انبياء(ع) در خواست معجزه بعنوان حجت و شاهد از انبياء براى پذيرش دعوت آنها انحراف جمعى از اهل علم معاصر با تفسير مادى حقائق دينى و از آن جمله معجزه بيان آيات توضيح فاتقوا النار التي وقودها الناس و الحجارة... بحث روايتى(شامل يك روايت در باره ازدواج مطهره) [سوره البقرة(2): آيات 26 تا 27] ترجمه آيات بيان يك مرحله از ضلالت و كورى از باب مجازات زشت كارى و فسق آدمى است پارهاى از احوال و اوصاف دو طائفه هدايت شدگان و گمراهان حيات و زندگى سه گانه انسان و تاثر زندگى متاخر از زندگى متقدم استشهاد به چند آيه براى اثبات تبعيت حكم حيات اخروى از حيات دنيوى معنى فسق بحثى پيرامون مسئله معروف جبر و تفويض مالكيت مطلقه خداوند معيارها و اساس قوانين عقلايى معيار و اساس احكام و قوانين شرعى است روش عقلاء در قانونگذارى اگر خداى سبحان بندگان را به اطاعت يا معصيت مجبور كرده باشد... اضلال منسوب به خدا، اضلال بعنوان مجازات است تفويض نيز با تشريع سازگار نيست بحث روايتى(پيرامون روايات قضا و قدر و امر بين الامرين) توضيح و تحقيق در زمينه قضا و قدر و جبر و تفويض كيفيت تعلق اراده الهيه بر افعال انسانهاعقيده معتزله در تفويض، و ذكر مثالى براى روشن شدن امر بين الامين خلقت و حسن متلازمند و آنچه عمل را گناه مىكند امرى است عدمى طرق عديده استدلال بر رد جبر و تفويض در روايات و اخبار بحث فلسفى فعل اضطرارى و فعل ارادى تقسيم فعل ارادى به اختيارى و اجبارى استدلال بر رد جبر و تفويض از طريق برهان عليت رد نظر فلاسفه مادى كه جبر را به تمام نظام طبيعى راه دادهاند [سوره البقرة(2): آيات 28 تا 29] ترجمه آيات بيان مراد از دو مرگ و دو حيات صراط انسان در مسير وجودش و وسعت شعاع عمل او در عالم مبدأ حيات دنيوى انسان دو طريق سعادت و شقاوت در مسير رجعت بسوى خدا [سوره البقرة(2): آيات 30 تا 33] ترجمه آيات بيان سؤال ملائكه از خداوند در باره استخلاف انسان عموميت خلافت انسان و اينكه منظور از خلاف در آيه جانشينى خدا در زمين است نداشتن ملائكه شايستگى خلافت را مراد از علم به اسماء و اينكه مسميات، حقائق و موجودات خارجى و داراى حيات و علم بودهاند ابليس قبل از بوجود آمدن صحنه خلقت آدم كافر بوده بحث روايتى(شامل رواياتى در باره قصه آدم (ع)) [سوره البقرة(2): آيه 34] ترجمه آيه بيان دو وجه در معنى و ما كنتم تكتمون حكم سجده براى غير خدا سجده عبادت ذاتى نيست بحث روايتى(شامل رواياتى در باره قصه خلقت آدم و سجده ملائكه و اباء ابليس...) [سوره البقرة(2): آيات 35 تا 39] ترجمه آيات بيان مواردى در قرآن كه مساله بهشت آدم و داستان آن آمده منظور اصلى از خلقت آدم سكونت در زمين بوده علت بيرون شدن از بهشت مراد از عهد خدا با آدم نتيجه توجه به عهد خدا نتيجه غفلت از عهد خدا آدم و همسرش شيطان را ميديدند هم چنان كه انبياء(ع) او را مىديدند ذريه آدم، در حكم با آدم شريكند قصه اسكان آدم و همسرش در بهشت و هبوط آنها، مثلى است براى مجسم ساختن وضع انسانتوبه عبد بين دو توبه خدا واقع است مگر پيامبر هم گناه مىكند؟ مخالفت نهى ارشادى گناه نيست معنى ظلم و عصيان و غوايت آدم پس چرا آدم توبه كرد؟ بحث روايتى بهشت آدم بهشت دنيايى بوده ابليس چگونه خود را به آدم و همسرش رساند؟داستان آدم بنقل تورات مگر بهشت مقام قرب و نزاهت نيست و مگر در باره بهشت نيامده كه در آن لغو و گناه نيست؟ شيطان چگونه دو باره به بهشت راه يافت درخت نهى شده چه درختى بود؟ رواياتى در باره قصه آدم در بهشت و هبوط او[سوره البقرة(2): آيات 40 تا 44] ترجمه آيات بيان [سوره البقرة(2): آيات 45 تا 46] ترجمه آيات بيان استعانت به صبر و صلاة وجه استعمال كلمه ظن در الذين يظنون أنهم ملاقوا ربهم بحث روايتى(شامل رواياتى در باره استعانت از صبر و صلاة و مراد از صبر و...) [سوره البقرة(2): آيات 47 تا 48] ترجمه آيات بيان نظام زندگى دنيا بر اساس اسباب و وسائط و شفعاء مىگردد اين توهم خرافى كه نظام حيات اخروى نيز بر مبناى اسباب و مسببات مادى است رد اين خرافات و بيان قطع روابط و سنن دنيوى مانند واسطهگرى در آخرت اثبات شفاعت در دستهاى ديگر از آيات قرآن طريق جمع بين دو دسته آيات اثبات شفاعت براى غير خدا، به اذن خدا نه مستقلا چند فصل در باره شفاعت و متعلقات آن 1 - شفاعت چيست؟(تجزيه و تحليل معنى شفاعت) شفاعت تكوينى و تشريعى 2 - اشكالهايى كه در مسئله شفاعت بنظر مىرسد، و پاسخ از آنها. اشكال اول مخالفت شفاعت با حكم اولى خداوند اشكال دوم مخالفت شفاعت با سنت الهيه - نقض غرض - ترجيح بلا مرجح اشكال سوم شفاعت مستلزم دگرگونى در علم و اراده خدا كه محال است مىباشد اشكال چهارم اشكال چهارم: وعده شفاعت دادن باعث جرأت مردم بر معصيت مىشود اشكال پنجم اشكال پنجم: هيچيك از عقل و كتاب و سنت دلالت بر شفاعت نمىكنند اشكال ششم قرآن كريم دلالت صريح بر رفع عقاب بوسيله شفاعت ندارد اشكال هفتم آيات مربوط به شفاعت از متشابهاتاند و بايد مسكوت گذاشته شوند 3 - شفاعت در باره چه كسانى جريان مىيابد؟4 - شفاعت از چه كسانى صادر ميشود؟ اقسام شفاعت و شفعاء 5 - شفاعت به چه چيز تعلق مىگيرد؟ 6 - شفاعت چه وقت فائده ميبخشد؟ بحث روايتى(شامل رواياتى در باره شفاعت و شفعاء) اميد بخشترين آيه قرآن معنى رضا در آيه كريمه و لسوف يعطيك ربك فترضى بحث فلسفى در بيان سعادت و شقاوت و رابطه اعمال با آنها و ترتب مجازات بر اعمال بحث اجتماعى در باره حكومت و قانون و بررسى شفاعت از نظر اجتماعى [سوره البقرة(2): آيات 49 تا 61] ترجمه آيات بيان توضيح و بيان آيات مربوط به بني اسرائيل [سوره البقرة(2): آيه 62] ترجمه آيه بيان ايمان ظاهرى و ايمان واقعى بحث روايتى بحث تاريخى(در باره صابئين [سوره البقرة(2): آيات 63 تا 74] ترجمه آيات بيان بر داشتن كوه بمنظور اكراه مردم نبوده نمىشود به خدا نسبت اميد داد نكاتى كه باعث بيان داستان گاو بنى اسرائيل با اسلوب مخصوص شده داستان گاو در تورات بحث روايتى(شامل رواياتى در ذيل آيات گذشته و در باره داستان گاو بنى اسرائيل) بحث فلسفى(در باره دو معجزه: زنده كردن مردگان و مسخ) بحث علمى و اخلاقى(در باره رفتار و اخلاق بنى اسرائيل) در زندگى اجتماعى، انسان ناچار از تقليد است [سوره البقرة(2): آيات 75 تا 82] ترجمه آيات بيان ريشه مادى عقائد يهود بحث روايتى(شامل دو روايت در باره جمعى از يهود و مراد از سيئه) [سوره البقرة(2): آيات 83 تا 88] ترجمه آيات بيان بحث روايتى(شامل رواياتى در ذيل و قولوا للناس حسنا) [سوره البقرة(2): آيات 89 تا 93] ترجمه آيات بيان بيان آيات، متضمن محاجه با يهود بحث روايتى(شامل رواياتى در ذيل آيات گذشته) توطن يهود در مدينه و اطراف آن و انكار و تكذيب آنها پيامبر(ص) را مناقشه بعضى از مفسرين در قسم دادن خدا به حق رسول الله(ص) و رد آن [سوره البقرة(2): آيات 94 تا 99] ترجمه آيات بيان ادامه محاجه با يهود و اثبات دروغگويى آنان و ترسشان از مرگ بصير يعنى عالم به ديدنىها بحث روايتى(شامل روايتى در باره دشمنى يهود با جبرئيل) كيفيت خواب رسول الله(ص) [سوره البقرة(2): آيات 100 تا 101] ترجمه آيات بيان [سوره البقرة(2): آيات 102 تا 103] ترجمه آيات بيان اختلاف عجيب مفسرين در تفسير آيه 102 تفسير آيه از نظر ما بحث روايتى(شامل رواياتى در ذيل آيه 102 پيرامون سحر) ذكر چند روايت و بيان ضعف و سستى آنها كلام در باب جعل حديث و نظر بعضى مردم غرب زده و بعضى از اهل حديث در باره روايات و راه تشخيص صحيح از سقيم بحث فلسفى در باره تاثير اراده در افعال خارق العاده، سحر، كهانت و احضار ارواح) بحث علمى(درد در علوم عجائب و غرائب) [سوره البقرة(2): آيات 104 تا 105] ترجمه آيات بيان مراد از الذين آمنوا در قرآن و تفاوت آن با مؤمنين خطاب به الذين آمنوا تشريفى است و با عموميت تكليف منافات ندارد معنى كلمه راعنا نزد يهود مراد از اهل الكتاب در آيه 105 بحث روايتى(شامل روايتى از رسول خدا در باره رأس مصاديق الذين آمنوا على عليه السلام) [سوره البقرة(2): آيات 106 تا 107] ترجمه آيات بيان معنى نسخ و مراد از نسخ آيه مفهوم آيت و اقسام آيات الهى اشاره به دو اعتراض بر مساله نسخ و استنباط پاسخ آنها از آيه كريمه پنج نكته پيرامون نسخ آيات منسوخه نوعا لحنى دارند كه مىفهمانند بزودى نسخ خواهند شد فراموشاندن(نساء) آيهاى از آيات خدا شامل رسول خدا نميشود بحث روايتى(شامل رواياتى در باره وقوع نسخ در مواردى از كلام الله) [سوره البقرة(2): آيات 108 تا 115] ترجمه آيات بيان بيان جمله لله المشرق و المغرب بحث روايتى(شامل رواياتى در ذيل جمله فأينما تولوا فثم وجه الله) دو قاعده در معارف قرآنى [سوره البقرة(2): آيات 116 تا 117] ترجمه آيات بيان دو برهان در رد اعتقاد به پيدايش فرزند از خداى سبحان دو نكته: 1 - عبادت شامل همه مخلوقات است 2 - فعل خدا تدريجى نيست معنى سبحان بحث روايتى(شامل روايتى در ذيل جمله بديع السماوات و الارض) بحثى علمى و فلسفى(بيان اينكه هر موجودى بديع الوجود است) [سوره البقرة(2): آيات 118 تا 119] ترجمه آيات بيان مماثلت اهل كتاب و كفار در طرز فكر و عقائد[سوره البقرة(2): آيات 120 تا 123] ترجمه آيات بيان اصولى ريشه دار از برهانى عقل در رد يهود و نصارى، در يك آيه بحث روايتى(در باره تلاوت قرآن) [سوره البقرة(2): آيه 124] ترجمه آيه بيان ابراهيم(ع) در اواخر عمر به امامت رسيد امتحان جز با برنامهاى عملى صورت نمىگيرد و كلمات مبين آن است مراد از كلمة الله در قرآن مراد از كلمات و اتمهن در آيه كريمه معنى امامت و بيان اينكه امامت ابراهيم(ع) غير نبوت او بوده حقيقتى كه در تحت عنوان امامت است(در قرآن امامت و هدايت با هم آورده شدهاند) تفاوت ميان هدايت امام و ساير هدايتها صبر و يقين، براى موهبت امامت معرفى شده است باطن دلها و اعمال و حقيقت آن بر امام مكشوف است امام بايد ذاتا سعيد و پاك و معصوم باشد مراد از ظالمين در آيه مطلق هر كسى است كه ظلمى و معصيتى هر چند كوچك از او صادر شده هفت نكته كه در باره امام و امامت از آيه كريمه بانضمام آيات ديگر استفاده مىشود امامت مستلزم اهتداء به حق است نه بالعكس بحث روايتى روايتى در باره مقاماتى كه جناب ابراهيم(ع) به ترتيب بدست آورد فرق بين نبى و رسول معنى خليل و فرق آن با صديق چند روايت در ذيل آيه شريفه - 124 [سوره البقرة(2): آيات 125 تا 129] ترجمه آيات بيان اسلامى كه ابراهيم و اسماعيل(ع) از خدا خواستند غير اسلام به معناى متداول آنست مراد از أرنا مناسكنا و تب علينا اسلامى كه ابراهيم و اسماعيل(ع) براى ذريهشان در خواست نمودند اسلام واقعى بود بحث روايتى(شامل رواياتى در ذيل آيات گذشته مربوط به هجرت ابراهيم به مكه و بناى كعبه و دعاى ابراهيم...) بررسى اخبارى كه به امور خارق العاده در باره كعبه و حجر الاسود و سنگ مقام اشاره دارند استدلال آنها كه بكلى منكر اين دسته روايات شدهاند پاسخ به منكرين و معترضين و بيان اينكه اينها دچار اشكال بزرگترى شدهاند رد يا اثبات حقائق معنوى در شان علوم طبيعى و اجتماعى نيست معارف دينى بطور مستقيم هيچ ربطى به طبيعيات و اجتماعيات ندارند اينگونه بيانات الهى و ظواهر دينى پردههايى است كه بر روى اسرارى انداخته شده امت محمد(ص) چه كسانى هستند؟ معناى كلمه امت از نظر عموميت و وسعت تابع مورد استعمال، يا اراده گوينده است بحث علمى سر گذشت ابراهيم(ع) يك دوره كامل از سير عبوديت را در بر دارد در باره حج و اشاره به اسرار و حكمت آن عباداتى كه توسط انبياء(ع) تشريع شده تمثالهايى از سير عبودى آنان است [سوره البقرة(2): آيات 130 تا 134] ترجمه آيات بيان رو گرداندن از كيش ابراهيم(ع) از حماقت و سفاهت نفس است مقام اصطفاء و بر گزيدگى همان مقام اسلام و تسليم است نكته و وجه دو التفات در دو آيه كريمه معناى اسلام و مراتب و درجات چهار گانه اسلام و ايمان مرتبه اول اسلام مرتبه دوم مرتبه سوم مرتبه چهارم از اسلام معناى عمل صالح و آثار آن معناى صلاح نفس و صلاح ذات و مراد از صالحين در قرآن صلاح ذاتى داراى مراتبى است و رسول الله(ص) و آل او داراى بالاترين مراتب آنند بحث روايتى چند روايت در بيان اسلام و ايمان [سوره البقرة(2): آيات 135 تا 141] ترجمه آيات بيان دين حق يكى و آن هم اسلام بوده علت دسته بندىهاى دينى و پيدايش انحرافات مذهبى مراد از اسباط رد يهود و نصارى از سه جهت بحث روايتى(شامل رواياتى در ذيل آيات گذشته) [سوره البقرة(2): آيات 142 تا 151] ترجمه آيات بيان(در باره قبله شدن كعبه براى مسلمين) تغيير قبله از بزرگترين حوادث و از اهم احكام تشريعى بود فائده و اثر تغيير قبله و اعتراض يهود و مشركين، و پاسخ آنها در جمله لله المشرق و المغرب چرا شمال و جنوب ذكر نشده است؟ امت وسط يعنى چه؟ مراد از شهداء على الناس شهادت در آيه، از حقائق قرآنى است و در موارد متعددى از قرآن ذكر شده معناى صحيح شهادت در آيات قرآنى، تحمل(ديدن) حقائق اعمال مردم است معناى صحيح وسط بودن امت واسطه بودن امت بين رسول و مردم است غرض خداوند از تغيير قبله در برابر سرزنش و تفاخر يهود، پيامبر(ص) منتظر رسيدن حكم تغيير قبله بود سه فائده براى حكم قبله بحث روايتى(شامل رواياتى در باره تغيير قبله و معنى شهداء و...) بحث علمى(در باره يافتن جهت قبله و تاريخچه آن) بحث اجتماعى(پيرامون فوائد تشريع قبله از نظر فردى و اجتماعى) روح و مغز عبادت، عبوديت درونى است و افعال عبادى قالبهاى تحقق خارجي آن عبوديت است [سوره البقرة(2): آيه 152] ترجمه آيه بيان معنى و موارد استعمال ذكر ذكر داراى مراتبى است بحث روايتى(در باره، فضيلت ذكر و مراد از آن) [سوره البقرة(2): آيات 153 تا 157] ترجمه آيات بيان اخبار و اشاره آيات شريفه به مصائب و بلايايى كه در نتيجه جهاد و قتال پيش مىآيند نظر جمعى از مفسرين در باره زنده بودن شهداء چند اشكال بر اين نظر مراد از حيات بعد از شهادت، حيات حقيقى(در عالم برزخ) است سخن بسيار عجيب بعضى مردم در باره آيه شريفه و رد آن چند آيه قرآنى كه دلالت بر برزخ دارند بحثى پيرامون تجرد نفس آياتى كه بر دوئيت و مغايرت بين نفس و بدن و تجرد نفس دلالت مىكنند. آياتى كه از آنها كيفيت ارتباط روح با ماده(جسم) بدست مىآيد بيان آيات استعانت از صبر و نماز و داشتن ايمان به حيات پس از مرگ، پيروزى مىآورند صابران چه كسانى هستند؟ صبر در برابر مصيبتها نتيجه ايمان به مالكيت مطلق خداوند بر تمام هستى است بحثى در اخلاق تكرار اعمال نيك كه تنها راه تهذيب اخلاقى است از دو طريق عملى مىباشد طريقه اول توجه به فوائد دنيوى فضائل و تحسين افكار عمومى است طريقه دوم طريقه انبياء است و آن توجه به فوائد اخروى فضائل است تاثير اعتقاد به قضا و قدر در اخلاق طريقه سوم مخصوص قرآن است و آن محو زمينههاى رذائل اخلاقى است فرق ميان اين سه طريقه و مسلك بيان آيات نسبت بين صلوات و رحمت يك بحث روايتى در باره برزخ و زندگى روح بعد از مرگ داستانى در تاييد ادله گذشته بر وجود عالم برزخ و حيات روح بعد از مرگ بحث فلسفى (در باره اينكه نفس(روح) آدمى مجرد از ماده است) ادله و براهين منكرين تجرد روح رد ادله ماديين منكر تجرد روح آنچه كه علماى روانكاو عصر جديد در نفى تجرد روح فرض كردهاند گفته جمعى از معتقدين به مبدأ و معاد پيرامون انكار تجرد روح و رد آن بحث اخلاقى تعريف علم اخلاق و بيان اينكه سه نيروى عمومى: شهويه، غضبيه و نطقيه فكريه منشا اخلاق آدمى است اصول اخلاق فاضله: عفت، شجاعت، حكمت و عدالت تلقين علمى و تكرار عملى، راه رهايى از رذائل و كسب فضائل است ويژگىهاى مسلك اخلاقى قرآن مسلك كسانى كه به ارزشهاى ثابت اخلاقى معتقد نيستند(ماديون) چند مقدمه براى رد اين نظريه توضيح ديگر يك بحث روايتى ديگر مربوط به متفرقاتى از آنچه گذشت چطور ممكن است شرع با عقل مخالف باشد؟ [سوره البقرة(2): آيه 158] ترجمه آيه بيان توضيح كلمات: صفا، مروه و شعائر معانى كلمات: حج، عمره و طواف آيه در مقام تشريع و بيان وجوب سعى است نه استحباب آن شاكر بودن خداى تعالى وصفى حقيقى است نه مجازى بحث روايتى (شامل رواياتى در باره صفا و مروه و سعى بين آن دو) [سوره البقرة(2): آيات 159 تا 162] ترجمه آيات بيان اختلافهايى دينى و انحرافها، معلول انحراف علماء و كتمان آنها آيات الهى را بوده است بحث روايتى(شامل رواياتى در ذيل آيات گذشته) [سوره البقرة(2): آيات 163 تا 167] ترجمه آيات بيان معنى واحد در اله واحد بيان فرق اجمالى بين دو كلمه احد و واحد اقسام وحدت و نكتهاى كه در جمله إلهكم إله واحد هست الا در لا اله الا هو براى استثناء نيست سه برهان، كه آيه شريفه براى اثبات وجود خدا و توحيد اقامه كرده است برهانى ديگر بر رحمن و رحيم بودن خدا علل پيدايش شب و روز اختيار انسان او را سبب تام و مستقل از اراده خداوند نمىكند گفتار در اينكه مصنوعات انسانها هم مصنوع خداست پندار باطل ماديون در باره علت و ريشه خدا شناسى و اعتقاد به ما وراء طبيعت تناقض گويىهاى عجيب اين آقايان قرآن كريم قانون عليت عمومى را پذيرفته و افعال و پديدههاى را هم به علل طبيعى و هم به خدا نسبت ميدهد شايد عدم دسترسى اين آقايان به منابع صحيح معارف اسلامى علت اشتباه آنان بوده بيان آيات اهميت آب و چگونگى پيدايش باران و بارش آنتشريح جريان باد و فوائد و آثار آن اطاعت از غير خدا شرك است استعمال محبت در خداى تعالى استعمال حقيقى است ملاك مدح و ذم محبت اطاعت از محبوب است بحث روايتى(شامل رواياتى در ذيل آيات گذشته) بحث فلسفى(در باره حب و دوستى و محبت خدا) حب تعلقى است خاص بين انسان و كمال او محبت داراى مراتب مختلفى است و فقط به امور مادى تعلق نميگيرد خداى سبحان از هر جهت اهليت محبوب شدن را دارد خداوند خلق خود را دوست مىدارد شعور و علم لازمه حب نيست حب حقيقتى است كه در تمام موجودات عالم سريان و جريان دارد بحث فلسفى ديگر(در باره خلود و جاودانگى عذاب قيامت) اشكالهايى كه به خلود در عذاب شده است و پاسخ آنها بحث قرآنى و روايتى در تكميل بحث سابق(بيان اينكه عذاب خدا نيز از رحمت اوست) [سوره البقرة(2): آيات 168 تا 171] ترجمه آيات بيان حكم اباحه آنچه مشركين و برخى از مؤمنين بر خود ممنوع كرده بودند چند نكته كه آيه شريفه: كلوا مما في الأرض... افاده ميكند رد بر كسانى كه از پدران خود تقليد مىكردند بحث روايتى(شامل رواياتى در باره خطوات شيطان) بحث اخلاقى و اجتماعى (در باره رابطه عقائد و علوم با عمل و مسئله خرافه گرايى) علت گرايش به خرافات اساس تمدن مادى امروز بر خرافه پرستى راهى كه قرآن در اين مورد پيموده است پيروى از دين تقليد نيست بطلان و كذب تقسيمى كه مادىها در باره سير عقائد و آراء بشرى گفتهاند [سوره البقرة(2): آيات 172 تا 176] ترجمه آيات بيان دلالت آيه شريفه بر تجسم اعمال بحث روايتى(رواياتى در ذيل آيات گذشته) [سوره البقرة(2): آيه 177] ترجمه آيات بيان توضيح مفردات آيه ذكر مصداق در كنار مفهوم، دأب قرآن در تمام بياناتش مىباشد در باره ايمان كامل و پارهاى از اعمال و اخلاق ابرار مؤمنين حقيقى) وفاى به عهد، صبر و صدق، سه صفت مؤمنين استخراج صفات مؤمنين و مال كارشان از چند مورد آيات قرآنى بحث روايتى(ذيل آيه كريمه و بيان اهميت آنچه در آن آمده) [سوره البقرة(2): آيات 178 تا 179] ترجمه آيات بيان وجه تسميه قصاص و بيان حكم عفو و انتقال از قصاص به ديه معناى قصاص و آثار آن و بيان لطائف جمله و لكم في القصاص حياة بحث روايتى(شامل چند روايت در باره قصاص و عفو و ديه بحث علمى(در باره حكم قصاص) چگونگى و سابقه حكم قصاص در ميان اعراب و پيروان اديان غير اسلام اعتراضات و اشكالاتى كه در عصر حاضر به حكم قصاص مخصوصا به قصاص به اعدام مىشود پاسخ به همه اين اشكالات و بيان فلسفه تشريع در يك آيه قرآنى [سوره البقرة(2): آيات 180 تا 182] ترجمه آيات بيان بيان آيات مربوط به حكم وصيت در باره ما ترك بحث روايتى(شامل رواياتى در ذيل آيات گذشته و احكام وصيت)
لطفا منتظر باشید ...
