سر گذشت ابراهيم (ع) يك دوره كامل از سير عبوديت را در بر دارد - ترجمه تفسیر المیزان جلد 1

صفحه 448

قطعا نمى‏توان گفت: آيه شامل او نيز مى‏شود، هم چنان كه كلمه (قوم من) در آيه: (وَ قالَ الرَّسُولُ يا رَبِّ إِنَّ قَوْمِي اتَّخَذُوا هذَا الْقُرْآنَ مَهْجُوراً، رسول گفت: اى پروردگار من، قوم من اين قرآن را متروك گذاشتند)، «1» شامل حال تمامى افراد امت نمى‏شود، بخاطر اينكه اولياء قرآن و رجالى كه (لا تُلْهِيهِمْ تِجارَةٌ وَ لا بَيْعٌ عَنْ ذِكْرِ اللَّهِ، نه تجارتى آنان را از ياد خدا به خود مشغول ميكند، و نه خريد و فروش) «2» در ميانه همين قوم و امت رسول هستند.

پس همانطور كه گفتيم معناى كلمه امت بر حسب اختلاف موارد مختلف مى‏شود، يك جا بمعناى يك نفر مى‏آيد، جاى ديگر بمعناى عده معدودى، و جايى ديگر بمعناى همه كسانى كه به يك دين ايمان آورده‏اند، مانند مورد: (تِلْكَ أُمَّةٌ قَدْ خَلَتْ، لَها ما كَسَبَتْ، وَ لَكُمْ ما كَسَبْتُمْ، آنان امتى بودند كه گذشتند، و بآنچه كردند رسيدند شما نيز بان سرنوشتى خواهيد رسيد كه خودتان براى خود معين كرده‏ايد) «3» كه خطاب در آن متوجه به تمامى امت است، يعنى كسانى كه به رسول اسلام (ص) ايمان آوردند، و يا بگو به همه كسانى كه رسول اسلام (ص) بسوى آنان مبعوث شده است.

بحث علمى‏

سر گذشت ابراهيم (ع) يك دوره كامل از سير عبوديت را در بر دارد

وقتى به داستان ابراهيم (ع) مراجعه مى‏كنيم، كه زن و فرزند خود را (از موطن اصلى) حركت مى‏دهد، و به سرزمين مكه مى‏آورد، و در آنجا اسكان مى‏دهد، و نيز بماجرايى كه بعد از اين اسكان پيشامد ميكند، تا آنجا كه مامور قربانى كردن اسماعيل مى‏شود، و از جانب خداى تعالى عوضى، بجاى اسماعيل قربانى مى‏گردد، و سپس خانه كعبه را بنا ميكند.

مى‏بينيم كه اين سرگذشت يك دوره كامل از سير عبوديت را در بر دارد، حركتى كه از نفس بنده آغاز گشته، به قرب خدا منتهى مى‏شود، يا به عبارتى از سرزمينى دور آغاز گشته، به حظيره قرب رب العالمين ختم مى‏گردد، از زينت‏هاى دنيا و لذائذ آن آرزوهاى دروغينش، از جاه، و مال، و زمان و اولاد، چشم مى‏پوشد، و چون ديوها، در مسير وى با وساوس خود منجلابى مى‏سازند، او آن چنان راه مى‏رود، كه پايش بان منجلاب فرو نرود، و چون (آن دايه‏هاى از مادر مهربانتر با دلسوزيهاى مصنوعى خود) مى‏خواهند خلوص و صفاى بندگى و علاقه بدان و توجه به سوى مقام پروردگار و دار كبريايى را در دل وى مكدر سازند، آن چنان سريع گام برمى‏دارد، كه شيطانها به گردش نمى‏رسند. پس در حقيقت سرگذشت آن جناب وقايعى بظاهر متفرق است، كه در واقع زنجيروار بهم ميپيوندد و يك داستانى تاريخى درست مى‏كند، كه اين داستان از سير عبودى‏

1- سوره فرقان آيه 30

2- سوره نور آيه 37

3- سوره بقره آيه 134