معنى" نسخ" و مراد از" نسخ آيه" - ترجمه تفسیر المیزان جلد 1

صفحه 377

ميشود.

معنى" نسخ" و مراد از" نسخ آيه"

ما نَنْسَخْ مِنْ آيَةٍ كلمه (نسخ) بمعناى زايل كردن است، وقتى ميگويند: (نسخت الشمس الظل)، معنايش اينست كه آفتاب سايه را زايل كرد، و از بين برد، در آيه: (وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِكَ مِنْ رَسُولٍ وَ لا نَبِيٍّ، إِلَّا إِذا تَمَنَّى، أَلْقَى الشَّيْطانُ فِي أُمْنِيَّتِهِ، فَيَنْسَخُ اللَّهُ ما يُلْقِي الشَّيْطانُ، هيچ رسولى و پيامبرى نفرستاديم، مگر آنكه وقتى شيطان چيزى در دل او مى‏افكند، خدا القاء شيطانى را از دلش زايل مى‏كرد)، بهمين معنا استعمال شده است. «1»

معناى ديگر كلمه نسخ، نقل يك نسخه كتاب به نسخه‏اى ديگر است، و اين عمل را از اين جهت نسخ ميگويند، كه گويى كتاب اولى را از بين برده، و كتابى ديگر بجايش آورده‏اند، و بهمين جهت در آيه: (وَ إِذا بَدَّلْنا آيَةً مَكانَ آيَةٍ، وَ اللَّهُ أَعْلَمُ بِما يُنَزِّلُ، قالُوا: إِنَّما أَنْتَ مُفْتَرٍ، بَلْ أَكْثَرُهُمْ لا يَعْلَمُونَ) بجاى كلمه نسخ كلمه تبديل آمده، مى‏فرمايد: چون آيتى را بجاى آيتى ديگر تبديل مى‏كنيم، با اينكه خدا داناتر است به اينكه چه نازل مى‏كند ميگويند: تو دروغ مى‏بندى، ولى بيشترشان نميدانند. «2»

و بهر حال منظور ما اين است كه بگوئيم: از نظر آيه نامبرده نسخ باعث نميشود كه خود آيت نسخ شده بكلى از عالم هستى نابود گردد، بلكه حكم در آن عمرش كوتاه است، چون بوضعى وابسته است كه با نسخ، آن صفت از بين مى‏رود.

و آن صفت صفت آيت، و علامت بودن است، پس خود اين صفت بضميمه تعليل ذيلش كه مى‏فرمايد: (مگر نميدانى كه خدا بر هر چيز قادر است)، بما مى‏فهماند كه مراد از نسخ از بين بردن اثر آيت، از جهت آيت بودنش ميباشد، يعنى از بين بردن علامت بودنش، با حفظ اصلش، پس با نسخ اثر آن آيت از بين مى‏رود، و اما خود آن باقى است، حال اثر آن يا تكليف است، و يا چيزى ديگر.

و اين معنا از پهلوى هم قرار گرفتن نسخ و نسيان بخوبى استفاده ميشود، چون كلمه (ننسها) از مصدر انساء است، كه بمعناى از ياد ديگران بردن است، هم چنان كه نسخ بمعناى از بين بردن عين چيزيست، پس معناى آيه چنين ميشود كه ما عين يك آيت را بكلى از بين نمى‏بريم، و يا آنكه يادش را از دلهاى شما نمى‏بريم، مگر آنكه آيتى بهتر از آن و يا مثل آن مى‏آوريم.

و اما اينكه آيت بودن يك آيت بچيست؟ در جواب مى‏گوييم: آيت‏ها مختلف، و حيثيات نيز مختلف، و جهات نيز مختلف است، چون بعضى از قرآن آيتى است براى خداى سبحان، باعتبار

1- سوره حج آيه 52

2- سوره نحل آيه 101