ترجمه تفسیر المیزان جلد 1

صفحه 104

قانون تحول و تكامل است، هيچ موجودى از موجودات، و هيچ جزئى از اجزاء اين عالم نيست، مگر آنكه وجودش تدريجى است، كه از نقطه ضعف شروع ميشود، و بسوى قوة و شدت مى‏رود، از نقص شروع شده، بسوى كمال مى‏رود، تا هم در ذاتش، و هم در توابع ذاتش، و لواحق آن، يعنى افعالش، و آثارش تكامل نموده، بنقطه نهايت كمال خود برسد.

يكى از اجزاء اين عالم انسان است، كه لا يزال در تحول و تكامل است، هم در وجودش، و هم در افعالش، و هم در آثارش، به پيش مى‏رود، يكى از آثار انسانيت، آن آثاريست كه با فكر و ادراك او صورت مى‏گيرد، پس احدى از ما انسانها نيست، مگر آنكه خودش را چنين در مى‏يابد، كه امروزش از ديروزش كامل‏تر است، و نيز لا يزال در لحظه دوم، به لغزش‏هاى خود در لحظه اول بر ميخورد، لغزشهايى در افعالش، در اقوالش، اين معنا چيزى نيست كه انسانى با شعور آن را انكار كند، و در نفس خود آن را نيابد.

و اين كتاب آسمانى كه رسول خدا (ص) آن را آورده، بتدريج نازل شده، و پاره پاره و در مدت بيست و سه سال بمردم قرائت ميشد، در حالى كه در اين مدت حالات مختلفى، و شرائط متفاوتى پديد آمد، پاره‏اى از آن در مكه، و پاره‏اى در مدينه، پاره‏اى در شب، و پاره‏اى در روز، پاره‏اى در سفر، و پاره‏اى در حضر، قسمتى در حال سلم، و قسمتى در حال جنگ، طائفه‏اى در روز عسرت و شكست، و طائفه‏اى در حال غلبه و پيشرفت، عده‏اى از آياتش در حال امنيت و آرامش، و عده‏اى ديگر در حال ترس و وحشت نازل شده.

آنهم نه اينكه براى يك منظور نازل شده باشد، بلكه هم براى القاء معارف الهيه، و هم تعليم اخلاق فاضله، و هم تقنين قوانين، و احكام دينى، آنهم در همه حوائج زندگى نازل شده است، و با اين حال در چنين كتابى كوچكترين اختلاف در نظم متشابهش ديده نميشود، هم چنان كه خودش در اين باره فرموده: (كِتاباً مُتَشابِهاً مَثانِيَ)، كتابى كه با تكرار مطالب در آن نظم متشابهش محفوظ است. «1»

اين از نظر اسلوب و نظم كلام، اما از نظر معارف و اصولى كه در معارف بيان كرده، نيز اختلافى در آن وجود ندارد، طورى نيست كه يكى از معارفش با يكى ديگر آن متناقض و منافى باشد، آيه آن آيه ديگرش را تفسير مى‏كند، و بعضى از آن بعض ديگر را بيان مى‏كند، و جمله‏اى از آن مصدق جمله‏اى ديگر است، هم چنان كه امير المؤمنين على (ع) فرمود: (بعضى از قرآن ناطق به مفاد بعض ديگر و پاره‏اى از آن شاهد پاره‏اى ديگر است) «2»، و اگر از ناحيه غير خدا بود، هم نظم‏

1- سوره زمر آيه 23

2- نهج البلاغه فيض الاسلام ص 414 خ 133