ترجمه تفسیر المیزان جلد 1

مقدمه، ص 23

عرفانى خود يا ديگران را معيار تفسير قرار نمى‏دادند و آن منكشف يا مشهود را در صورت صحت يكى از مصاديق آيه، مى‏دانستند نه محور منحصر آيه مورد بحث. آرى در بين وجوه و احتمالات گوناگون آن وجه يا احتمالى كه راه كشف را ببندد و مسير تزكيه نفس را سدّ كند نمى‏پذيرفتند.

8- مرحوم علامه قدس سره در تشخيص مفهوم از مصداق كار آزموده بودند و هرگز تفسير را با تطبيق خلط نمى‏كردند. و اگر روايت معتبرى شأن نزول آيه را بيان مى‏كرد يا بر انطباق محتواى آن بر گروهى از صحابه يا فردى از آنان دلالت مى‏نمود هرگز آن را به حساب تفسير مفهومى نمى‏آوردند كه قضيّه از كسوت كلّيت بيرون آمده و به صورت شخصى در آيد و مى‏فرمودند اين- جرى- است نه تفسير، و اگر براى آيه جز يك مصداق، فردى ديگرى نباشد باز آيه به همان معناى جامع و مفهوم كلى خود تفسير مى‏شود و همواره زنده و حاكم است چون تجلّى حىّ لا يموت كتابى جاويد و چشمه جوشان آب حيات خواهد بود و اگر آيه قرآن از صورت جامعيّت مفهومى خود تنزل كند و در سطح فرد خارجى مشخص گردد با زوال آن فرد آيه هم از بين خواهد رفت در حالى كه قرآن «يجرى كما يجرى الشمس و القمر» همانند دو اختر پر فروغ آفتاب و ماه نورافكن جوامع بشرى است و از طرفى قرآن به عنوان- جوامع الكلم- بر قلب مطهّر پيامبر اكرم صلى الله عليه وآله نازل شد كه آن حضرت فرمود:

«... اعطيت جوامع الكلم» «1» و اگر بر فرد يا گروه يا جريان خاصى منطبق گردد و همراه تحوّل مورد انطباق، دگرگون شود ديگر به عنوان جوامع الكلم نخواهد بود.

و از اين رهگذر معلوم مى‏شود كه تحوّلات گوناگون مصاديق، موجب تحول تفسير نمى‏شود زيرا الفاظ براى ارواح معانى وضع شده‏اند و مادامى كه هدف يك چيز معيّن و غرض مترتب بر آن باقى است نام آن محفوظ است گرچه تبدل فراوانى در مصاديق آن راه يافته باشد مانند اسامى چراغ و ترازو و قلم و نظاير آن كه بين مصاديق موجود در اعصار پيشين و مصاديق اختراع شده عصر صنعت امتياز فراوانى از لحاظ مصداق هست ولى همه آنها در مفاهيم جامع اسامى ياد شده مندرج مى‏باشند زيرا لفظ در مفهوم استعمال مى‏شود

(1) بحار ط بيروت ج 89 ص 15.