ترجمه تفسیر المیزان جلد 1

صفحه 191

قبيله جنى خودش بود، همانهايى كه قبل از خلقت آدم در زمين زندگى مى‏كردند، و قرآن كريم در جاى ديگر در باره‏شان فرموده: (وَ لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ مِنْ صَلْصالٍ مِنْ حَمَإٍ مَسْنُونٍ، وَ الْجَانَّ خَلَقْناهُ مِنْ قَبْلُ مِنْ نارِ السَّمُومِ، ما انسان را از گلى خشكيده و سخت، كه قبلا لايه‏اى قالب ريخته بود، بيافريديم، و جن را قبلا از آتش زهرآگين خلق كرديم)، «1» و بنا بر اين روايت، ديگر نسبت كتمان بهمه ملائكه دادن عنايتى زائد لازم ندارد، و نسبت نامبرده بنحو حقيقت خواهد بود، براى اينكه معناى مكتوم، معنايى بود كه بقلب همه ملائكه خطور كرد، خواهى گفت: آن وقت اين روايت با روايتى كه مى‏گفت: منظور، كتمان ابليس است، كه نخوت و امتناع از سجده براى آدم را كتمان كرده بود، منافات دارد، در جواب مى‏گوييم: كه هيچ منافاتى نيست، و همه آنها را ميتوان از آيه استفاده كرد، چون واقع مطلب هم همين بوده، شيطان تصميم گرفته بود كه اگر مامور بسجده بر آدم شود، مخالفت كند، ملائكه هم آن پندار غلط را پنداشته بودند.

و در كتاب قصص الانبياء، از ابى بصير روايت كرده كه گفت: بامام صادق (ع) عرض كردم: آيا ملائكه سجده كردند؟ و جبهه‏هاى خود بر زمين نهادند؟ فرمود: آرى، از ناحيه خدا مامور باين تكريم و احترام از آدم شدند. «2»

و در كتاب تحف العقول آمده: كه سجده ملائكه براى آدم (شرك نبود)، بلكه اطاعت خدا، و محبتى بود كه ملائكه نسبت بادم ورزيدند. «3»

و در كتاب احتجاج، از موسى بن جعفر، از پدران بزرگوارش (ع) روايت آمده، كه فرمود: مردى يهودى از امير المؤمنين (ع) از معجزات رسول خدا (ص)، پرسيد، كه آن جناب در مقابل ساير انبياء چه معجزاتى داشت؟ مثلا همين آدم (آن قدر بزرگ بود كه) خدا ملائكه را وادار كرد تا براى او سجده كنند، آيا از محمد (ص) نيز چنين احترامى كرد؟ على (ع) فرمود: درست است همين طور بود، و لكن سجده ملائكه براى آدم اطاعت و عبادت آدم نبود، و ملائكه آدم را در مقابل خدا نپرستيدند، بلكه خداى تعالى آنان را بر اينكار وا داشت، تا اعترافى باشد از ملائكه بر برترى آدم، و رحمتى باشد از خدا براى او، ولى محمد (ص) را فضيلتى بالاتر از اين داد، خداى جل و علا با آن بزرگى و جبروتى كه دارد، و با تمامى ملائكه‏اش، بر محمد صلوات و درود فرستاد، و صلوات فرستادن مؤمنين بر او را عبادت خود خواند، و تو اى يهودى تصديق مى‏كنى كه اين فضيلت بزرگتر است. «4»

و در تفسير قمى آمده: كه خدا از آدم نخست مجسمه‏اش را ساخت، و چهل سال بهمان حال‏

1- سوره حجر آيه 27

2- قصص الانبياء و بحار الانوار ج 11 ص 139 ح 3

3- تحف العقول ص 357 طبع نجف‏

4- احتجاج ج 1 ص 314 طبع نجف‏