ترجمه تفسیر المیزان جلد 1

صفحه 253

(فَما تَنْفَعُهُمْ شَفاعَةُ الشَّافِعِينَ، پس شفاعت شافعان سودى بايشان نمى‏بخشد)، «1» و آياتى ديگر هست كه آن را مشروط باذن خدا مى‏كند، مانند آيه (إِلَّا مِنْ بَعْدِ إِذْنِهِ) «2»، و آيه (إِلَّا لِمَنِ ارْتَضى‏) «3»، و مثل اين استثناءها، يعنى استثناء بخواست و مشيت و اذن خدا، تا آنجا كه از قرآن كريم و اسلوب كلامى آن معهود است، براى افاده نفى قطعى است، ميخواهد بفرمايد: اصلا شفاعتى نيست، چون هر چه هست اذن و مشيت خداى سبحان است، مانند آيه (سَنُقْرِئُكَ فَلا تَنْسى‏، إِلَّا ما شاءَ اللَّهُ، بزودى بخواندنت در مى‏آوريم، پس فراموش نخواهى كرد، مگر آنچه را خدا بخواهد) «4» يعنى هيچ فراموش نمى‏كنى، و آيه (خالِدِينَ فِيها ما دامَتِ السَّماواتُ وَ الْأَرْضُ إِلَّا ما شاءَ رَبُّكَ، جاودانه در آن هستند، ما دام كه آسمان و زمين برقرارند، مگر آنچه پروردگارت بخواهد) «5» پس در قرآن كريم هيچ آيه‏اى كه بطور قطع و صريح دلالت كند بر وقوع شفاعت نداريم.

و اما سنت. در روايات هم آنچه در باره خصوصيات شفاعت وارد شده، قابل اعتماد نيست، و آن مقدار هم كه قابل اعتماد است به بيش از آنچه در قرآن ديديم دلالت ندارد، پس نه عقل بر آن دلالت دارد، و نه كتاب، و نه سنت.

جواب از اين اشكال اين است كه اما كتاب و آياتى كه در آن شفاعت را نفى مى‏كند، وضعش را بيان كرديم، و خواننده گرامى متوجه شد كه آن آيات، شفاعت را بكلى انكار نمى‏كند، بلكه شفاعت بدون اذن و ارتضاى خدا را انكار مى‏كند، و اما آن آياتى كه منفعت شفاعت را انكار مى‏كرد، بر خلاف آنچه اشكال كننده فهميده، مى‏گوييم: اتفاقا آن آيات، شفاعت را اثبات مى‏كند، نه نفى، براى اينكه آيات سوره مدثر انتفاع طائفه معينى از مجرمين را از شفاعت نفى مى‏كند، نه انتفاع تمامى طوائف را.

و علاوه بر آن كلمه شفاعت بكلمه (شافعين) اضافه شده، و فرموده شفاعت شافعين سودى بايشان نميدهد، و نفرموده: (و لا تنفعهم الشفاعة)، آخر فرق است بين اينكه كسى بگويد (فلا تنفعهم الشفاعة)، و بين اينكه بگويد: (فَما تَنْفَعُهُمْ شَفاعَةُ الشَّافِعِينَ)، براى اينكه مصدر وقتى اضافه شد، بر وقوع فعل در خارج دلالت مى‏كند، و مى‏فهماند كه اين فعل در خارج واقع شده، بخلاف صورت اول، و بر اين معنا شيخ عبد القاهر در كتاب دلائل الاعجاز تصريح كرده، پس جمله (شَفاعَةُ الشَّافِعِينَ) دلالت دارد بر اينكه بطور اجمال در قيامت شفاعتى واقع خواهد شد، ولى اين طائفه از آن بهره نمى‏برند.

1- سوره مدثر آيه 48

2- سوره يونس آيه 3

3- سوره انبياء آيه 28

4- سوره اعلى آيه 7

5- سوره هود آيه 107