ترجمه تفسیر المیزان جلد 1

صفحه 383

آيه: (سَنُقْرِئُكَ فَلا تَنْسى‏، إِلَّا ما شاءَ اللَّهُ: بزودى بتو قدرت خواندن ميدهيم، بطورى كه ديگر آن را فراموش نخواهى كرد مگر چيزى را كه خدا بخواهد). كه از آيات مكى است و قبل از آيه نسخ مورد بحث كه مدنى است نازل شده، فراموشى را از رسول خدا نفى مى‏كند و ميفرمايد: تو ديگر هيچ آيه‏اى را فراموش نميكنى، با اين حال ديگر چگونه انساء آيه‏اى از آيات شامل رسول خدا (ص) ميشود؟

خواهى گفت: در آخر آيه هفتم از سوره اعلى، جمله: (إِلَّا ما شاءَ اللَّهُ) آمده و از آن فهميده مى‏شود كه اگر خدا بخواهد، رسول خدا (ص) نيز فراموش ميكند، در پاسخ مى‏گوئيم: اين استثناء مانند استثناء در آيه: (خالِدِينَ فِيها ما دامَتِ السَّماواتُ وَ الْأَرْضُ، إِلَّا ما شاءَ رَبُّكَ، عَطاءً غَيْرَ مَجْذُوذٍ، در حالى كه همواره و جاودانه در آن بهشت‏ها هستند، ما دام كه آسمانها و زمين هستند، الا ما شاء ربك و اين عطائى است كه قطع شدن برايش نيست) «1» مى‏باشد كه در آيه‏اى قرار گرفته كه سه بار جاودانگى بهشتيان را تكرار كرده، هم با كلمه (خالدين) و هم با جمله: (ما دامَتِ السَّماواتُ وَ الْأَرْضُ) و هم با جمله: (عَطاءً غَيْرَ مَجْذُوذٍ).

پس مى‏فهميم كه اين استثناء براى اين نيست كه بفهماند يك روزى اهل بهشت از بهشت بيرون ميشوند، بلكه تنها باين منظور آمده كه بفهماند خدا مانند شما انسانها نيست كه وقتى كارى از شما سر زد ديگر قدرت و اختيار قبل از انجام آن از دستتان بيرون مى‏شود، بلكه خدا بعد از انجام هر كار باز قدرت قبل از انجام را دارد، در آيه مورد بحث هم استثناء براى همين معنا آمده، نه اينكه بخواهد بگويد: تو آيات قرآن را فراموش نمى‏كنى، مگر آن آياتى را كه خدا بخواهد، چون اگر منظور اين بود، ديگر جمله: (فلا تنسى، پس ديگر فراموش نميكنى) معنا نداشت چون از اين جمله بر مى‏آيد كه فراموش نكردن يك عنايتى است كه خدا بشخص آن جناب كرده و منتى است كه بر آن جناب نهاده و اگر مراد اين بود كه بفرمايد: هر چه را فراموش كنى به مشيت خدا فراموش كرده‏اى، اختصاصى براى رسول خدا (ص) نميشد چون هر صاحب حافظه‏اى از انسان و ساير حيوانات، هر چه را بياد داشته باشند و هر چه را از ياد ببرند، همه‏اش مشيت خدا است.

رسول خدا (ص) هم قبل از نزول اين آيه و اين اقراء امتنانى كه آيه: (سَنُقْرِئُكَ فَلا تَنْسى‏) وعده آن را مى‏دهد، هر چه بياد ميداشت و يا از ياد مى‏برد بمشيت خداى تعالى بود، و آيه نامبرده هيچ عنايت زائدى براى آن جناب اثبات نمى‏كند، در حالى كه ميدانيم در مقام اثبات چنين عنايتى است.

پس استثناء در آن جز اثبات اطلاق قدرت، هيچ منظورى ندارد مى‏خواهد بفرمايد ما قدرت‏

1- سوره هود آيه 108