ترجمه تفسیر المیزان جلد 1

صفحه 424

دعا بگيريد و به ابراهيم و اسماعيل فرمان داديم كه خانه را براى طواف كنندگان و آنها كه معتكف ميشوند و نمازگزاران كه ركوع و سجود ميكنند پاك كنيد (125).

و چون ابراهيم گفت پروردگارا، اين شهر را محل امنى كن و اهلش را البته آنهايى را كه بخدا و روز جزا ايمان مى‏آورند از ثمرات، روزى بده خداى تعالى فرمود:

به آنها هم كه ايمان نمى‏آورند چند صباحى روزى مى‏دهم و سپس بسوى عذاب دوزخ كه بد مصيرى است روانه‏اش ميكنم، روانه‏اى اضطرارى (126).

و چون ابراهيم و اسماعيل پايه‏هاى خانه را بالا مى‏بردند گفتند:

پروردگارا (اين خدمت اندك را) از ما بپذير كه تو شنواى دعا و داناى (به نيات) هستى (127).

پروردگارا، و نيز ما را دو مسلمان براى خود بگردان و از ذريه ما نيز امتى مسلمان براى خودت بدار و مناسك ما را بما نشان بده و توبه ما را بپذير كه تو تواب و مهربانى (128).

پروردگارا و در ميانه آنان رسولى از خودشان برانگيز تا آيات تو را بر آنان تلاوت كند و كتاب و حكمتشان بياموزد و تزكيه‏شان كند كه تو آرى تنها تو عزيز حكيمى (129).

بيان‏

(وَ إِذْ جَعَلْنَا الْبَيْتَ مَثابَةً لِلنَّاسِ وَ أَمْناً) الخ، اين آيه اشاره به تشريع حج، و نيز مامن بودن خانه خدا و مثابت، يعنى مرجع بودن آن دارد، چون كلمه (مثابه) از ماده (ث- و- ب) است، كه بمعناى برگشتن است.

(وَ اتَّخِذُوا مِنْ مَقامِ إِبْراهِيمَ مُصَلًّى) الخ، كانه اين جمله عطف باشد بر جمله (جَعَلْنَا الْبَيْتَ مَثابَةً)، چون هر چند كه جمله اول خبر، و جمله دوم امر و انشاء است، و ليكن بحسب معنا آن جمله نيز معناى امر را دارد، چون گفتيم كه اشاره به تشريع حج و ايمنى خانه خدا دارد، پس برگشت معنايش به اين ميشود: (و اذ قلنا للناس توبوا الى البيت، و حجوا اليه، و اتخذوا من مقام ابراهيم مصلى: بياد آر آن زمان را كه بمردم گفتيم: بسوى خانه خدا برگرديد، و براى خدا حج كنيد، و از مقام ابراهيم محل دعائى بگيريد).

و اى بسا كه گفته باشد: گفتار در آيه با تقدير كلمه گفتيم معنا مى‏دهد، و تقدير آن چنين است:

(و قلنا اتخذوا من مقام ابراهيم مصلى، و گفتيم كه از مقام ابراهيم محل دعائى بگيريد)، و كلمه (مصلى) اسم مكان از صلاة بمعناى دعاء است، و معنايش اينست كه از مقام ابراهيم (ع) مكانى براى دعاء بگيريد، و ظاهرا جمله: (جَعَلْنَا الْبَيْتَ مَثابَةً) بمنزله زمينه چينى است، كه به منظور اشاره به ملاك تشريع نماز بدان اشاره شده است، و به همين جهت نفرمود: (در مقام ابراهيم نماز بخوانيد)، بلكه فرمود: (از مقام ابراهيم محلى براى نماز بگيريد) پس در اين مقام، صريحا امر روى صلاة نرفته، بلكه روى گرفتن محلى براى صلاة از مقام ابراهيم رفته است.

(وَ عَهِدْنا إِلى‏ إِبْراهِيمَ وَ إِسْماعِيلَ أَنْ طَهِّرا بَيْتِيَ)، كلمه (عهد) در اينجا بمعناى امر است، و كلمه‏