ترجمه تفسیر المیزان جلد 1

صفحه 426

مردم مكه دو دسته شوند، يك دسته مؤمن، و يكى كافر، و دعايى كه در باره اهل مكه كرد، كه خدا از ميوه‏ها روزيشان كند، شامل هر دو دسته مى‏شود، و او قبلا از كافران و آنچه بغير خدا ميپرستيدند بيزارى جسته بود، هم چنان كه از پدرش وقتى فهميد دشمن خداست، بيزارى جست، (فَلَمَّا تَبَيَّنَ لَهُ أَنَّهُ عَدُوٌّ لِلَّهِ تَبَرَّأَ مِنْهُ). «1»، و خدا در اين آيه گواهى داد كه وى از هر كسى كه دشمن خدا باشد، هر چند پدرش باشد، بيزارى جسته است.

لذا در جمله مورد بحث، عموميت دعاى خود را مقيد بقيد (مَنْ آمَنَ مِنْهُمْ) كرد، و گفت:

خدايا روزى را تنها به مؤمنين از اهل مكه بده،- با اينكه آن جناب مى‏دانست كه بحكم ناموس زندگى اجتماعى دنيا، وقتى رزقى به شهرى وارد مى‏شود، ممكن نيست كافران از آن سهم نبرند، و بهره‏مند نشوند،- و ليكن در عين حال (و خدا داناتر است) دعاى خود را مختص به مؤمنين كرد تا تبرى خود را از كفار همه جا رعايت كرده باشد، و ليكن جوابى داده شد كه شامل مؤمن و كافر هر دو شد.

و در اين جواب اين نكته بيان شده: كه از دعاى وى آنچه بر طبق جريان عادى و قانون طبيعت است مستجاب است، و خداوند در استجابت دعايش خرق عادت نميكند، و ظاهر حكم طبيعت را باطل نمى‏سازد.

در اينجا اين سؤال پيش مى‏آيد: ابراهيم كه مى‏خواست تنها در حق مؤمنين مكه دعا كند، جا داشت بگويد: (و ارزق من آمن من اهله من الثمرات) خدايا بكسانى از اهل مكه كه ايمان مى‏آورند از ثمرات روزى ده، و چرا اينطور نگفت؟ بلكه گفت: (و اهل مكه را از ثمرات روزى ده، آنان را كه از ايشان ايمان مى‏آورند)؟

جواب اين سؤال اين است كه منظور ابراهيم (ع) اين بود كه كرامت و حرمتى براى شهر مكه كه بيت الحرام در آنجاست از خدا بگيرد، نه براى اهل آن، چون بيت الحرام در سرزمينى واقع شده كه كشت و زرعى در آن نمى‏شود، و اگر درخواست ابراهيم نمى‏بود، اين شهر هرگز آباد نمى‏شد، و اصلا كسى در آنجا دوام نمى‏آورد لذا ابراهيم (ع) خواست تا با دعاى خود شهر مكه را معمور، و در نتيجه خانه خدا را آباد كند، بدين جهت گفت: (و ارزق اهله).

(وَ مَنْ كَفَرَ فَأُمَتِّعُهُ قَلِيلًا) الخ، كلمه: (امتعه) كه از باب تفعيل است، بصورت (امتعه) يعنى از باب افعال نيز قرائت شده، و تمتيع و امتاع هر دو به يك معنا است و آن برخوردار كردن است.

(ثُمَّ أَضْطَرُّهُ إِلى‏ عَذابِ النَّارِ) الخ، در اين جمله به اكرام و حرمت بيشترى براى خانه خدا

1- سوره توبه آيه 114