ترجمه تفسیر المیزان جلد 1

صفحه 528

افاده مى‏كند، از آن جمله اين آيه است: (اللَّهُ يَتَوَفَّى الْأَنْفُسَ حِينَ مَوْتِها وَ الَّتِي لَمْ تَمُتْ فِي مَنامِها فَيُمْسِكُ الَّتِي قَضى‏ عَلَيْهَا الْمَوْتَ، وَ يُرْسِلُ الْأُخْرى‏، خدا است آن كسى كه جانها را در دم مرگ و هم از كسانى كه نمرده‏اند ولى به خواب رفته‏اند مى‏گيرد، آن گاه آنكه قضاى مرگش رانده شده نگه ميدارد و ديگران را رها مى‏كند). «1»

چون كلمه (توفى) و (استيفاء) به معناى گرفتن حق به تمام و كمال است و مضمون اين آيه، از گرفتن و نگه داشتن و رها كردن، ظاهرا اين است كه ميان نفس و بدن دوئيت و فرق است.

و باز از آن جمله اين آيه است: (وَ قالُوا أَ إِذا ضَلَلْنا فِي الْأَرْضِ أَ إِنَّا لَفِي خَلْقٍ جَدِيدٍ؟ بَلْ هُمْ بِلِقاءِ رَبِّهِمْ كافِرُونَ قُلْ يَتَوَفَّاكُمْ مَلَكُ الْمَوْتِ الَّذِي وُكِّلَ بِكُمْ، ثُمَّ إِلى‏ رَبِّكُمْ تُرْجَعُونَ، و گفتند آيا بعد از آنكه در زمين گم شديم، دوباره به خلقت جديدى در مى‏آئيم؟ اين سخن از ايشان صرف استبعاد است، و دليلى بر آن ندارند، بلكه علت آنست كه ايمانى به ديدار پروردگارشان ندارند، بگو در دم مرگ آن فرشته مرگى كه موكل بر شما است شما را به تمام و كمال مى‏گيرد و سپس بسوى پروردگارتان بر مى‏گرديد). «2»

كه خداى سبحان يكى از شبهه‏هاى كفار منكر معاد را ذكر مى‏كند، و آن اين است كه آيا بعد از مردن و جدايى اجزاء بدن (از آب و خاك و معدنيهايش) و جدايى اعضاى آن، از دست و پا و چشم و گوشش و نابودى همان اجزاء عضويش و دگرگون شدن صورتها و گم گشتن در زمين، بطورى كه ديگر هيچ با شعورى نتواند خاك ما را از خاك ديگران تشخيص دهد، دوباره خلقت جديدى بخود مى‏گيريم؟

و اين شبهه هيچ اساسى به غير استبعاد ندارد، و خداى تعالى پاسخ آن را به رسول گراميش ياد ميدهد و مى‏فرمايد بگو شما بعد از مردن گم نميشويد و اجزاء شما ناپديد و در هم و برهم نمى‏گردد، چون فرشته‏اى كه موكل به شما است، شما را به تمامى و كمال تحويل مى‏گيرد و نمى‏گذارد گم شويد، بلكه در قبضه و حفاظت او هستيد، آنچه از شما گم و درهم و برهم ميشود، بدنهاى شما است نه نفس شما و يا به گونه آن كسى كه يك عمر مى‏گفت (من)، و به او مى‏گفتند (تو).

و از جمله آنها اين آيه است: (وَ نَفَخَ فِيهِ مِنْ رُوحِهِ، و خدا از روح خود در او دميد) «3» كه در ضمن آيات مربوطه به خلقت انسان است آن گاه در آيه (يَسْئَلُونَكَ عَنِ الرُّوحِ، قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّي، از تو از روح مى‏پرسند، بگو روح از امر پروردگار من است) «4» بيان مى‏كند كه روح از جنس‏

1- سوره زمر آيه 42

2- سوره سجده آيه 10- 11

3- سوره سجده آيه 9

4- سوره اسراء آيه 85