ترجمه تفسیر المیزان جلد 1

صفحه 615

او باشد، تعظيمش از تقواى خداست و تمامى آيات قرآن كه متعرض مسئله تقوى شده شامل اين تعظيم هم ميشود. بله البته هر عاقلى مى‏داند، كه نبايد به اين شعائر و آيات در مقابل خداى تعالى استقلال داد، و معتقد شد: كه مثلا رسول خدا (ص) هم در مقابل خدا موجودى است مستقل و مالك نفس خود و يا مالك نفع و ضرر و موت و حيات و نشور خود، چون اين اعتقاد شعائر را از شعائر بودن خارج مى‏كند، و آيت و دليل را از آيت و دليل بودن مى‏اندازد، و او را در حظيره و ساحت الوهيت داخل مى‏كند و اين خود شركى است عظيم كه پناه مى‏بريم به خدا از چنين شركى.

(وَ لَوْ يَرَى الَّذِينَ ظَلَمُوا إِذْ يَرَوْنَ الْعَذابَ، أَنَّ الْقُوَّةَ لِلَّهِ جَمِيعاً، وَ أَنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعَذابِ) الخ، از ظاهر سياق بر مى‏آيد كه كلمه (اذ) مفعول باشد براى كلمه (يرى)، و جمله: (أَنَّ الْقُوَّةَ لِلَّهِ) الخ، بيان باشد براى عذاب و كلمه (لو) براى آرزو بوده باشد، و معنا چنين باشد: (اى كاش اين مشركين در همين دنيا، روزى را كه در آن عذاب را مى‏بينند، مى‏ديدند كه اگر چنين چيزى ممكن بود، ميديدند كه نيرو همه و همه براى خداست، و اينكه براى بت‏ها و الهه خود معتقد به نيرو شده‏اند، اشتباه كرده‏اند، و نيز مى‏ديدند كه خدا چقدر شديد العذاب است و عاقبت اين خطاى خود را ميچشيدند).

پس مراد از عذاب در آيه شريفه- بطورى كه از بيان آيه بعديش استفاده مى‏شود- همين است كه خطاى خود را در شريك گرفتن براى خدا ببينند و عاقبت اين خطا را مشاهده كنند كه دو آيه بعد هم اين معنا را تاييد مى‏كند، مى‏فرمايد: (إِذْ تَبَرَّأَ الَّذِينَ اتُّبِعُوا مِنَ الَّذِينَ اتَّبَعُوا، بت‏ها آن روز از بت‏پرستان بيزارى مى‏جويند، پس نفعى از ناحيه آنها عايد پرستندگانشان نمى‏شود، با اينكه انتظار آن را داشتند، (وَ رَأَوُا الْعَذابَ، وَ تَقَطَّعَتْ بِهِمُ الْأَسْبابُ)، در آن روز ديگر براى هيچ چيز به غير خدا اثرى نمى‏ماند، (وَ قالَ الَّذِينَ اتَّبَعُوا لَوْ أَنَّ لَنا كَرَّةً)، آرزو مى‏كنند اى كاش بازگشتى برايمان بود، (فَنَتَبَرَّأَ مِنْهُمْ)، تا در آن بازگشت، ما از اين خدايان دروغى بيزارى مى‏جستيم، (كَما تَبَرَّؤُا مِنَّا) همانطور كه اين خدايان را ديديم كه در آخرت از ما بيزارى مى‏جويند، (كَذلِكَ يُرِيهِمُ اللَّهُ)، اينچنين خداوند به ستمكارانى كه براى خدا انداد و شركاء گرفتند، (اعمالهم) اعمالشان را نشان مى‏دهد و اعمالشان همان بود كه غير خدا را دوست مى‏داشتند و پيروى مى‏كردند، (حَسَراتٍ عَلَيْهِمْ، وَ ما هُمْ بِخارِجِينَ مِنَ النَّارِ)، در حالى كه اعمال اين بيچارگان، مايه حسرتشان شده باشد، و ديگر بيرون شدن از آتش برايشان نباشد.

(وَ ما هُمْ بِخارِجِينَ مِنَ النَّارِ) در اين جمله حجتى است عليه كسانى كه ميگويند: عذاب آتش تمام شدنى نيست.