ترجمه تفسیر المیزان جلد 18

ترجمه تفسير الميزان
(جلد 18) سوره الشورى (42): آيات 1 تا 6 مدار سخن در سوره مباركه شورى و
... حق مطلب در باره حروف مقطعه‏ معناى اينكه فرمود:" كَذلِكَ يُوحِي إِلَيْكَ ..." توضيح اينكه آيه:" تَكادُ السَّماواتُ يَتَفَطَّرْنَ مِنْ فَوْقِهِنَّ ..." مقصود از استغفار ملائكه براى زمينيان (وَ يَسْتَغْفِرُونَ لِمَنْ فِي الْأَرْضِ) نقل و نقد رواياتى در باره حروف مقطعه قرآن سوره الشورى (42): آيات 7 تا 12 دعوت پيامبر اسلام (ص) جهانى، ولى تدريجى و مرحله به مرحله بوده است‏ شرح مفاد آيه:" وَ لَوْ شاءَ اللَّهُ لَجَعَلَهُمْ أُمَّةً واحِدَةً" بيان انحصار ولايت در خداى سبحان و احتجاجاتى براى اينكه بايد فقط خدا ولى گرفته شود تعليل انحصار ولايت در خداى تعالى به اينكه" حكم فقط از آن او است" اثر يكتا پرستى و خدا را ولى گرفتن اين است كه
... احتجاج بر انحصار ربوبيت در خداى سبحان‏ سوره الشورى (42): آيات 13 تا 16 معناى آيه:" شَرَعَ لَكُمْ مِنَ الدِّينِ ما وَصَّى بِهِ نُوحاً ..." مقصود از اقامه دين و تفرقه نكردن در آن
... توضيح معناى آيه:" وَ ما تَفَرَّقُوا إِلَّا مِنْ بَعْدِ ما جاءَهُمُ الْعِلْمُ بَغْياً بَيْنَهُمْ ..." بيان آيه:" وَ قُلْ آمَنْتُ بِما أَنْزَلَ اللَّهُ مِنْ كِتابٍ ..." مقصود از اينكه فرمود: بعد از آنكه دين خدا استجابت شد حجت منكران خدا باطل است‏ دو روايت در باره شان نزول آيه:" وَ الَّذِينَ يُحَاجُّونَ فِي اللَّهِ ..." سوره الشورى (42): آيات 17 تا 26 مقصود از" كتاب" و" ميزان" در آيه:" اللَّهُ الَّذِي أَنْزَلَ الْكِتابَ بِالْحَقِّ وَ الْمِيزانَ ..." معناى اينكه فرمود: خدا به بندگان خود" لطيف" است‏ مقصود از زراعت آخرت و زراعت دنيا و اينكه فرمود در زراعت آخرت مى‏افزاييم‏ توضيح و تفسير آيه:" قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبى‏" بررسى اقوال مختلف مفسرين در باره مراد از مودت قرباى رسول خدا (ص) بيان اين وجه كه مقصود از مودت قربى
... اشاره به معناى اينكه خداوند بر حسن عمل مى‏افزايد وجوه مختلف در معناى جمله" فَإِنْ يَشَإِ اللَّهُ يَخْتِمْ عَلى‏ قَلْبِكَ" (رواياتى در باره اينكه در آيه مودت مراد از قربى اهل بيت رسول اللَّه (ص) است‏ سوره الشورى (42): آيات 27 تا 50 سنت الهى در روزى دادن به مردم:" يُنَزِّلُ بِقَدَرٍ ما يَشاءُ" شباهت رزق مادى با معارف حقه و شرايع آسمانى، از نظر نزول و قسمت‏ توضيحى راجع به" قدير" بودن خداى تعالى‏ بررسى مفاد آيه" وَ ما أَصابَكُمْ مِنْ مُصِيبَةٍ فَبِما كَسَبَتْ أَيْدِيكُمْ ..." بيان آيات" وَ مِنْ آياتِهِ الْجَوارِ فِي الْبَحْرِ ..." صفات نيك مؤمنين: اجتناب از كبائر و فواحش، گذشت، دفع ظلم از يكديگر و ... وجه اينكه در جمله" وَ جَزاءُ سَيِّئَةٍ سَيِّئَةٌ مِثْلُها"
... مظلوم حق مقابله به مثل دارد گو اينكه صبر و گذشت فضيلتى برتر است‏ وصف حال غير مؤمنين در روبرو شدن با عذاب الهى‏ معناى جمله" إِنَّ الْخاسِرِينَ الَّذِينَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ وَ أَهْلِيهِمْ" مفاد جمله:" يَوْمٌ لا مَرَدَّ لَهُ مِنَ اللَّهِ" در باره قيامت‏ توبيخ انسان متنعم سرگرم به دنيا چند روايت در باره تقدير روزى از جانب خداوند سبحان‏ رواياتى در باره ارتباط مصائب دنيوى
... سوره الشورى (42): آيات 51 تا 53 اقسام سه گانه وحى
... اشاره به وجه تعليل نزول وحى از جانب خداوند به اينكه او" على حكيم" است‏ توضيح آيه:" وَ كَذلِكَ أَوْحَيْنا إِلَيْكَ رُوحاً مِنْ أَمْرِنا ..." و بيان مراد از" روح" و وحى آن‏ معناى اينكه فرمود: تو- قبل از نزول وحى
... بيان اينكه صراط خدايى كه مالك
... رواياتى در باره اقسام وحى نازل بر پيامبر (ص)، ايمان آن حضرت قبل از بعثت و ... سوره الزخرف (43): آيات 1 تا 14 مفاد و غرض كلى سوره مباركه زخرف‏ شرح مراد از اينكه در وصف قرآن فرمود:" وَ إِنَّهُ فِي أُمِّ الْكِتابِ لَدَيْنا لَعَلِيٌّ حَكِيمٌ" احتجاج بر ربوبيت و يگانگى خداى تعالى با ذكر بخشى از آيات تكوينى او مقصود از به ياد آوردن نعمت پروردگار پس از سوار شدن بر كشتى‏ها و چهار پايان‏ سوره الزخرف (43): آيات 15 تا 25 رد و ابطال اين پندار مشركين كه خدا فرزند دارد و ملائكه دختران خدايند احتجاج مشركين براى بت پرستى خود با خلط بين اراده تكوينى و تشريعى خداى تعالى‏ تقليد كوركورانه همواره مستند امم مشرك بوده است‏ سوره الزخرف (43): آيات 26 تا 45 معناى سخن ابراهيم (ع) به پدر و
... وجوهى كه در باره معناى آيه:" وَ جَعَلَها كَلِمَةً باقِيَةً فِي عَقِبِهِ لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ" گفته شده‏ سخن مشركين كه در رد قرآن گفتند چرا
... مقصود از اينكه فرمود: اگر مردم امت واحده نمى‏شدند
... وصف حال كور دلان روى گردان از ذكر خدا
... بيزارى جستن كافر كور دل از قرين شيطانى خود در قيامت‏ وجوه مختلف در معناى جمله" وَ لَنْ يَنْفَعَكُمُ الْيَوْمَ إِذْ ظَلَمْتُمْ أَنَّكُمْ فِي الْعَذابِ مُشْتَرِكُونَ" اقوال مفسرين در باره مقصود از اينكه خطاب به
... توضيحى در باره رواياتى كه جمله" وَ جَعَلَها كَلِمَةً باقِيَةً فِي عَقِبِهِ"
... روايتى در ذيل آيه:" وَ قالُوا لَوْ لا نُزِّلَ هذَا الْقُرْآنُ عَلى‏ رَجُلٍ مِنَ الْقَرْيَتَيْنِ عَظِيمٍ" رواياتى ديگر در ذيل برخى آيات گذشته‏ سوره الزخرف (43): آيات 46 تا 56 بيان آيات مربوط به ارسال موسى (ع) به سوى فرعون و فرعونيان‏ روايتى در بيان مراد از خشم و رضاى خداى تعالى‏ سوره الزخرف (43): آيات 57 تا 65 تفسير و شان نزول آيه:" وَ لَمَّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْيَمَ مَثَلًا إِذا قَوْمُكَ مِنْهُ يَصِدُّونَ" رد استبعاد كمالات عيسى (ع) توسط مشركين
... مقصود از اينكه" عيسى علم به قيامت است" سوره الزخرف (43): آيات 66 تا 78 بيان اينكه همه دوستان جز متقين در قيامت دشمنان يكديگرند معناى جمله:" فِيها ما تَشْتَهِيهِ الْأَنْفُسُ وَ تَلَذُّ الْأَعْيُنُ" در وصف بهشت‏ مراد از اينكه در جواب درخواست مرگ
... سوره الزخرف (43): آيات 79 تا 89 وجوه مختلف در معناى آيه:" قُلْ إِنْ كانَ لِلرَّحْمنِ وَلَدٌ فَأَنَا أَوَّلُ الْعابِدِينَ" احتجاج بر وحدانيت خداى تعالى در ربوبيت‏ رواياتى در ذيل آيات گذشته مربوط به توحيد سوره الدخان (44): آيات 1 تا 8 غرض و محتواى كلى سوره مباركه دخان‏ مقصود از نزول كتاب در" شبى مبارك"
... مراد از جدا شدن هر امر حكيم در شب قدر (فِيها يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ) رواياتى درباره شب قدر و تقدير امور در آن سوره الدخان (44): آيات 9 تا 33 اقوال مختلف مفسرين در باره عذاب
... بيان آيات مربوط به امتحان و ابتلاى قوم فرعون و بعثت موسى (ع) به سوى آنان‏ مقصود از اختيار بنى اسرائيل بر عالمين‏ رواياتى در باره عذاب دخان، و گرييدن زمين و آسمان سوره الدخان (44): آيات 34 تا 59 توضيح اين جمله منكران معاد كه گفتند:" إِنْ هِيَ إِلَّا مَوْتَتُنَا الْأُولى‏" و چند وجه در معناى آن‏ اثبات معاد با بيان اينكه خلقت آسمان‏ها و زمين به حق بوده‏ معنا و وجه اينكه در قيامت إغناء و
... توضيح مراد از اينكه فرمود اهل بهشت
... رواياتى در باره" تبع"، شفاعت و ... سوره الجاثية (45): آيات 1 تا 13 غرض و مفاد كلى سوره مباركه جاثيه‏ وجه اينكه فرمود:" إِنَّ فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ لَآياتٍ ..." آيت بودن خلقت انسان و جنبندگان‏ وجه اينكه هر دسته از آيات را به ترتيب
... مقصود از ايمان به آيات خدا و معناى جمله" فَبِأَيِّ حَدِيثٍ بَعْدَ اللَّهِ وَ آياتِهِ يُؤْمِنُونَ" وصف حال هر" أَفَّاكٍ أَثِيمٍ" كه به آيات خدا استكبار ورزيده استهزاء مى‏كنند و ... مفاد كلمه" منه" در جمله" وَ سَخَّرَ لَكُمْ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ جَمِيعاً مِنْهُ" سوره الجاثية (45): آيات 14 تا 19 بيان آيه:" قُلْ لِلَّذِينَ آمَنُوا يَغْفِرُوا لِلَّذِينَ لا يَرْجُونَ أَيَّامَ اللَّهِ"
... مقصود از" كتاب"،" حكم" و" بَيِّناتٍ مِنَ الْأَمْرِ" كه خداوند به بنى اسرائيل داد سوره الجاثية (45): آيات 20 تا 37 معناى اينكه فرمود: شريعت (يا قرآن) بصائر براى مردم و هدى و رحمت براى مؤمنين است‏ توضيح اينكه بد كاران نه در حيات و نه در ممات با مؤمنان صالح العمل برابر نيستند احتجاج براى اثبات معاد با استناد به حق و عدالت‏ معناى" اله" گرفتن" هوى" مفاد جمله:" وَ أَضَلَّهُ اللَّهُ عَلى‏ عِلْمٍ" و بيان عدم منافات بين ضلالت و علم‏ معناى سخن منكران معاد:" ما هِيَ إِلَّا حَياتُنَا الدُّنْيا
... معنا و تفسير آيه:" هذا كِتابُنا يَنْطِقُ
... چند روايت در ذيل آيه:" أَ فَرَأَيْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ" و" وَ ما يُهْلِكُنا إِلَّا الدَّهْرُ" روايات و توضيحاتى در باره كتابت و
... سوره الأحقاف (46): آيات 1 تا 14 غرض و مفاد كلى سوره مباركه احقاف‏ احتجاج عليه پرستش بت‏ها و معبودهاى زمينى‏ احتجاج عليه مشركين كه قرآن را افتراء به خدا دانسته رسالت پيامبر (ص) را منكر شدند معنا و مفاد آيه:" قُلْ ما كُنْتُ بِدْعاً مِنَ الرُّسُلِ وَ ما أَدْرِي ما يُفْعَلُ بِي وَ لا بِكُمْ" نفى علم غيب از پيامبر (ص) در جمله" وَ ما أَدْرِي ..." بحثى فلسفى و دفع يك شبهه
در باره عالم
... بيان اينكه علم غيب اثرى در جريان حوادث خارجى ندارد بيان‏ مقصود از" شاهِدٌ مِنْ بَنِي إِسْرائِيلَ" در آيه:" قُلْ أَ رَأَيْتُمْ إِنْ كانَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَ كَفَرْتُمْ ..." وجوه مختلف در معناى آيه:" وَ قالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لِلَّذِينَ آمَنُوا لَوْ كانَ خَيْراً ما سَبَقُونا إِلَيْهِ ..." رواياتى در باره مراد از" أَثارَةٍ مِنْ عِلْمٍ" و راجع به نزول آيه:" أَمْ يَقُولُونَ افْتَراهُ ..." روايتى در ذيل جمله:" وَ ما أَدْرِي ما يُفْعَلُ بِي وَ لا بِكُمْ" و اشكالات آن‏ روايتى در باره نزول آيه:" وَ شَهِدَ شاهِدٌ مِنْ بَنِي إِسْرائِيلَ ..." سوره الأحقاف (46): آيات 15 تا 20 معناى آيه:" وَ وَصَّيْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَيْهِ إِحْساناً ..." دعا و درخواست توفيق شكر نعمت و انجام اعمال صالح و مرضى خدا توضيحى در باره قبول بهترين عمل، در مقابل در گذشتن از سيئات‏ اشاره به اختلاف درجات مؤمنين نيكو كار و
... وجوهى كه در معناى جمله:" وَ يَوْمَ يُعْرَضُ الَّذِينَ كَفَرُوا عَلَى النَّارِ" گفته شده است‏ رواياتى در باره حد اقل مدت حمل
... روايتى راجع به شان نزول آيه:" وَ الَّذِي قالَ لِوالِدَيْهِ أُفٍّ لَكُما ..." دو روايت در باره كيفيت زندگى پيامبر (ص) در ذيل آيه:" أَذْهَبْتُمْ طَيِّباتِكُمْ فِي حَياتِكُمُ الدُّنْيا" سوره الأحقاف (46): آيات 21 تا 28 اقوال مختلف در باره اينكه" احقاف"
... عذاب قوم عاد و انقراض آنان‏ معناى اينكه فرمود قوم عاد متمكن بودند
... سوره الأحقاف (46): آيات 29 تا 35 بيان آياتى كه استماع قرآن به وسيله
... معناى" اولوا العزم" و اقوال مختلف در باره
... رواياتى در باره استماع قرآن بوسيله جن و ايمان آوردنشان و ...، و در باره انبياى اولوا العزم سوره محمد (47): آيات 1 تا 6 اضلال و ابطال اعمال كافران، و در مقابل
... امر به كشتن بسيار كفار در رويارويى و جنگ با آنها، و سپس اسير گرفتن آنان‏ معناى اينكه خداوند كسانى را كه در راه او كشته شدند هدايت و اصلاح بال مى‏نمايد رواياتى در باره اسير گرفتن كفار، و شان نزول آيه:" وَ الَّذِينَ قُتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ ..." سوره محمد (47): آيات 7 تا 15 معناى اينكه فرمود: اگر خدا را يارى كنيد خدا ياريتان مى‏كند توضيح اينكه در تعليل نصرت مؤمنين و هلاكت
... وصف بهشتى كه متقين بدان وعده داده شده‏اند چند روايت در ذيل آيه:" ذلِكَ بِأَنَّهُمْ كَرِهُوا ما أَنْزَلَ اللَّهُ" و بعضى آيات گذشته ديگر سوره محمد (47): آيات 16 تا 32 اثر متفاوت استماع قرآن در كفار مهر بر دل خورده و در مؤمنان هدايت يافته‏ مقصود از اشراط" علامات" قيامت و اينكه فرمود: علامت‏هاى قيامت آمده است‏ معناى اينكه خدا متقلب و مثواى شما را مى‏داند معناى آيه:" طاعَةٌ وَ قَوْلٌ مَعْرُوفٌ ..." مقصود از كسانى كه مرتدين به آنها وعده اطاعت مى‏دادند معناى اينكه منافقان بيمار دل به سيمايشان
... رواياتى در ذيل آيه:" وَ مِنْهُمْ مَنْ يَسْتَمِعُ إِلَيْكَ ..." رواياتى راجع به اينكه در زمان پيامبر (ص) دشمنى با على (ع) علامت نفاق بوده است‏ سوره محمد (47): آيات 33 تا 38 مقصود از اطاعت خدا و اطاعت رسول (ص) و
... نهى از سازش و متاركه جنگ، و معناى جمله" وَ لَنْ يَتِرَكُمْ أَعْمالَكُمْ" نكوهش بخل ورزندگان از انفاق مال در راه خدا رواياتى درباره: ابطال اعمال، صلح نكردن
... سوره الفتح (48): آيات 1 تا 7 اشاره به مضامين سوره مباركه فتح و انطباق آن با ماجراى صلح حديبيه‏ توضيح و توجيه اينكه مقصود از فتح مبين در آيه:" إِنَّا فَتَحْنا لَكَ فَتْحاً مُبِيناً" صلح حديبيه است‏ شرح مقصود از غفران ذنب متقدم و
... وجوه متعددى كه در بيان معنى و مفاد آيه فوق گفته شده است‏ مراد از" سكينت" و انزال آن بر قلوب مؤمنين‏ گفتارى در باره ايمان و زياد شدن آن سخن كسانى كه گفته‏اند: ايمان شدت و ضعف نمى‏پذيرد
... معناى اينكه فرمود: جنود آسمان‏ها و زمين از آن خدا است‏ بيان‏ رواياتى پيرامون ماجراى صلح حديبيه و نزول آيات:" إِنَّا فَتَحْنا لَكَ فَتْحاً مُبِيناً ..." دو روايت در بيان معناى آيه:" لِيَغْفِرَ لَكَ اللَّهُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِكَ وَ ما تَأَخَّرَ ..." روايتى در باره مراد از" سكينت" و روايتى
... سوره الفتح (48): آيات 8 تا 10 معناى" بيعت" و اينكه بيعت با پيامبر (ص) بيعت با خدا است‏ اقوال مفسرين در معناى جمله:" يَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَيْدِيهِمْ" كه در آيه مربوط به بيعت است‏ روايتى در ذيل جمله:" يَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَيْدِيهِمْ" و روايتى در باره كيفيت بيعت سوره الفتح (48): آيات 11 تا 17 عذرى كه تخلف كنندگان از همراهى با پيامبر (ص) آوردند مقصود از اينكه در باره متخلفانى كه در خواستشان
... سوره الفتح (48): آيات 18 تا 28 اشاره به اينكه مقصود از رضا و سخط خدا ثواب و
... توضيحى راجع به تفريع جمله:" فَعَلِمَ ما فِي قُلُوبِهِمْ" بر قلبش:" لَقَدْ رَضِيَ اللَّهُ ..." مقصود از ناس در جمله" وَ كَفَّ أَيْدِيَ النَّاسِ عَنْكُمْ" اخبارات غيبى و پيشگويى‏هايى كه در سوره فتح آمده است‏ بيان آياتى كه راجع به جنگ نكردن با مشركين مكه و صلح با آنان است‏ مقصود از" كَلِمَةَ التَّقْوى‏" و اينكه مؤمنين احق به آن و اهل آن هستند رواياتى در باره روز شجره و تجديد بيعت مسلمانان با رسول اللَّه (ص) همه شركت كنندگان در بيعت روز شجره به پيمان خود وفا نكردند چند روايت در باره مراد از" كَلِمَةَ التَّقْوى‏" در جمله" وَ أَلْزَمَهُمْ كَلِمَةَ التَّقْوى‏" رواياتى راجع به ماجراى جنگ و فتح خيبر فردا پرچم را به دست كسى خواهم داد كه ... آوردن گوسفند مسموم يك يهوديه براى رسول اللَّه (ص) سوره الفتح (48): آيه 29 اوصاف كسانى كه با پيامبر (ص) بودند وعده خدا به مغفرت و اجر عظيم
... نقل و رد اين سخن كه وعده مغفرت و
... سوره الحجرات (49): آيات 1 تا 10 مسائل و مطالبى كه سوره مباركه حجرات مشتمل بر آنست‏ توضيح معناى جمله:" لا تُقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيِ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ" وجوه مختلف ديگرى كه مفسرين در معناى جمله فوق گفته‏اند مراد از اينكه فرمود: صداى خود را از صداى پيامبر بلندتر نكنيد توضيح راجع به جمله:" أَنْ تَحْبَطَ أَعْمالُكُمْ وَ أَنْتُمْ لا تَشْعُرُونَ" توضيحى راجع به نقش" خبر" در زندگى اجتماعى انسان و
... لزوم پيروى از رسول اللَّه (ص) و وجه و سبب اينكه آن جناب نبايد از ديگران اطاعت كند امر به اصلاح بين دو طايفه از مؤمنين كه به جنگ با هم پرداخته‏اند و تعليل آن به اينكه مؤمنان برادر يكديگرند گفتارى در معناى اخوت رواياتى در ذيل آيه: لا تُقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيِ
... روايتى در باره شان نزول آيه:" إِنْ جاءَكُمْ فاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَيَّنُوا" حب همان دين است و دين همان حب است‏ چند روايت در باره اخوت ايمانى و شان نزول آيه:" وَ إِنْ طائِفَتانِ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ اقْتَتَلُوا ..." سوره الحجرات (49): آيات 11 تا 18 نهى از مسخره كردن يكديگر و عيبجويى و بد زبانى كردن‏ معناى جمله:" بِئْسَ الِاسْمُ الْفُسُوقُ" مقصود از" اجتناب از ظن" و مفاد قيد" كثيرا"
... نهى از تجسس عيوب ديگران و از غيبت كردن
... توضيح دلالت آيه:" يا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْناكُمْ مِنْ ذَكَرٍ
... توضيح اينكه تقوا تنها كرامت و امتياز حقيقى است (إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاكُمْ) معناى اينكه فرمود: به اعراب بگو ايمان نياورده‏ايد بلكه بگوييد اسلام آورده‏ايم‏ مؤمنان واقعى اين چنين هستند رواياتى در مورد نهى از مسخره كردن
... چند روايت دال بر اينكه غيبت از زنا شديدتر است‏ رواياتى در باره اينكه تنها ملاك فضيلت تقوا است‏ سوره ق (50): آيات 1 تا 14 محتواى سوره مباركه ق‏ اقوال مختلف در باره جواب قسم" وَ الْقُرْآنِ الْمَجِيدِ" 505 مفاد آيه:" قَدْ عَلِمْنا ما تَنْقُصُ الْأَرْضُ مِنْهُمْ ..." مقصود از اينكه فرمود تكذيب كنندگان قيامت حق را تكذيب كرده در" امر مريج" هستند اشاره به برهانى كه جمله: وَ أَحْيَيْنا بِهِ بَلْدَةً مَيْتاً كَذلِكَ الْخُرُوجُ
... رواياتى در باره كوه قاف و بيان اينكه اين روايات غير قابل اعتماد و مردودند سوره ق (50): آيات 15 تا 38 رد استبعاد اعاده خلقت و بيان امكان آن با استناد به وقوع خلقت نخستين‏ احتجاج به علم شامل و فراگير خداى تعالى در خلقت اول و نزديك بودن او به انسان‏ علم خدا به انسان از طريق فرشتگان كاتب اعمال‏ معناى اينكه فرمود: سكره موت" به حق" آمد مقصود از سائق و شهيدى كه در قيامت همراه
... معناى آيه:" وَ قالَ قَرِينُهُ هذا ما لَدَيَّ عَتِيدٌ" پاسخ خداى تعالى به عذرى كه قرين شيطانى مشرك دوزخى مى‏آورد وجوهى كه در باره سؤال و جواب در آيه: يَوْمَ نَقُولُ
... وصف متقين و ورودشان به بهشت‏ معناى اينكه در باره بهشت متقين فرمود:" لَهُمْ ما يَشاؤُنَ فِيها وَ لَدَيْنا مَزِيدٌ" رواياتى در ذيل آيه:" أَ فَعَيِينا بِالْخَلْقِ الْأَوَّلِ ..." و در باره دو فرشته نويسنده حسنات و سيئات‏ روايتى دال بر اينكه خطاب" أَلْقِيا فِي جَهَنَّمَ كُلَّ كَفَّارٍ عَنِيدٍ"
... چند روايت در ذيل آيه:" يَوْمَ نَقُولُ لِجَهَنَّمَ هَلِ امْتَلَأْتِ ..." سوره ق (50): آيات 39 تا 45 بيان آيات آخر سوره كه پيامبر (ص) را امر به صبر و
... چند روايت در ذيل آيه: وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ قَبْلَ
... سوره الذاريات (51): آيات 1 تا 19 بيان غرض و مفاد اين آيات شريفه‏ اشاره به اينكه سوگندهاى چهار گانه در آيات
... تاكيد بر صدق و وقوع معاد و جزا معناى آيه:" وَ السَّماءِ ذاتِ الْحُبُكِ" و مقصود از اينكه كفار در" قَوْلٍ مُخْتَلِفٍ" هستند وجوه مختلف در معناى جمله:" يُؤْفَكُ عَنْهُ مَنْ أُفِكَ" توضيحى در مورد جمله:" أَيَّانَ يَوْمُ الدِّينِ" كه سؤال" خراصون" از زمان روز قيامت است‏ معناى اينكه در وصف متقين فرمود:" كانُوا قَلِيلًا مِنَ اللَّيْلِ ما يَهْجَعُونَ" چند روايت در باره مراد از ذاريات، حاملات، جاريات و مقسمات‏ رواياتى در معناى" وَ السَّماءِ ذاتِ الْحُبُكِ"
... سوره الذاريات (51): آيات 20 تا 51 اقسام آياتى كه در انفس انسان‏ها هست و بر يكتايى خداوند در ربوبيت دلالت مى‏كند وجوه مختلف در معناى اينكه فرمود:" وَ فِي السَّماءِ رِزْقُكُمْ وَ ما تُوعَدُونَ" گفتارى در كافى بودن رزق براى روزى‏خواران بيان‏ داستان وارد شدن ملائكه مامور به هلاك
... آيتى كه خداوند با عذاب قوم لوط و هلاكتشان بر جاى گذاشت‏ اشاره به هلاكت فرعون و لشكريانش و هلاكت عاد، ثمود و قوم نوح (ع) معناى آيه:" وَ السَّماءَ بَنَيْناها بِأَيْدٍ وَ إِنَّا لَمُوسِعُونَ" رواياتى در باره آيات انفسى، رزق، يد داشتن خدا، و خلق زوجين از هر چيز و ... سوره الذاريات (51): آيات 52 تا 60 طغيان و استكبار، عليت مشترك تكذيب اقوام مكذب بوده است‏ بررسى مفاد آيه:" وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ"
... بيان اينكه الف و لام در" الجن و الانس" الف و لام جنس، و لام در" ليعبدون" لام غرض است‏ معناى اينكه فرمود:" ما أُرِيدُ مِنْهُمْ مِنْ رِزْقٍ وَ ما أُرِيدُ أَنْ يُطْعِمُونِ" رواياتى در ذيل آيه:" وَ ذَكِّرْ فَإِنَّ الذِّكْرى‏ تَنْفَعُ الْمُؤْمِنِينَ"
...