لوامع صاحبقرانی جلد 1

و از اين حديث ظاهر مى‏شود كه حمامات مدينه مشرفه چنين بوده است كه هميشه اندك آبى از خزينه به صحن حمام روان بوده است. چنانكه منقولست كه بالفعل در شام و غير آن چنين است، و هميشه آب روان بتدريج داخل خزانه مى‏شود، و از آنجا داخل مى‏شود در صحن، پس ممكنست كه نشستن پاها از اين جهت بوده باشد.

و آن چه ظاهر مى‏شود از اين اخبار و غير اينها كه آب حمام و صحن اندرون، و بيرون همه پاك است، و كراهتى كه دارد بواسطه غساله است كه چون از بدن ريخته مى‏شود مكروهست مرتبه ديگر به آن غسل كردن، مگر آن كه علم به نجاست به همرسد، و بر تقدير علم به نجاست ظاهرا به آب ريختن پاك شود، و چون هميشه حمامات را مكرر مى‏شويند، بر تقدير نجاست پاك هم مى‏شود، پس حكم به نجاست نتوان كرد، و اگر كسى گويد كه علم عادى هست به نجاست زمين حمام، و اهل حمام از دلاك و جامه‏دار و سقا، همين علم به نجاست اكثر مردمان هست.

و در زمان حضرات ائمه معصومين (صلوات الله عليهم) نجاسات بيشتر بوده است چون در مدينه مشرفه آب روانى نبود، و حوضها نبود، و منافقان و خوارج و نواصب بسيار بودند، و طهارت خانه نبود كه به آن جا روند، اكثر اوقات در شبها در راهها قضاى حاجت مى‏كردند، و چند چاهى كه در آنجا بود همه از آن چاهها آب مى‏كشيدند، و مى‏خوردند، و غسل و وضو مى‏كردند، و اين وسواسها، و طهارت يقينى از شيطان به همرسيد كه مردمان را از عبادت الهى باز آورد، تا دشمن همه عالم شوند، و حكم به نجاست همه كس كنند، و همه كس دشمن ايشان شوند. مجملا طهارت و نجاست حقيقت واقعى ندارد، بلكه تكليف ظاهريست، و تا علم به نجاست بهم نرسد كه تواند قسم خوردن كه اينجا نجس است حكم به نجاست نمى‏توان كردن و اللَّه تعالى يعلم.