لوامع صاحبقرانی جلد 1

و در روايات معتبره كه يكى از آنها حسن كالصحيح است وارد شده است كه حضرات ائمه معصومين (صلوات الله عليهم) جهت را اعتبار فرموده‏اند و در روايتى واقع شده است كه ظاهر آن بلندى و پستى قرار است به اين معنى كه مقر آب مختلف مى‏باشد هر گاه چاه را كنده باشند سه كز و به آب رسيده باشد ممكنست كه چاله را سه كز و نيم كنده به آب رسيده باشد بنا بر اين چاه بالاست و از آب چاه به چاله مى‏آيد نه بر عكس و اين را تجربه كرديم.

و فوقيت جهت چنانكه از روايت معتبره ظاهر مى‏شود آنست كه مجراى همه چشمها از جانب شمالست و آن از قطب شماليست تا مغرب اعتدال پس اگر چاه در آن طرف باشد و چاله در طرف جنوب باشد و آن مقابل شمالست از قطب جنوبى تا مشرق اعتدال بلند است چون آبها از آن جانب مى‏آيد پس اول به چاه مى‏رسد و ديگر به چاله و بر عكس چاله فوقست.

و اگر چاه در طرف صبا باشد و آن از قطب شمالى است تا مشرق اعتدال چاله در طرف دبور باشد مقابل آن از مغرب اعتدال تا قطب جنوبى و بر عكس مساويند پس احتمالات هيجده مى‏شود زيرا كه زمين يا سست است يا سخت و بر هر احتمالى يا مقر چاه بلند است يا چاله يا مساويند و دو در سه شش صورت مى‏شود و اين شش را در سه صورت جهت زديم كه فوقيت چاهست يا فوقيت چاله يا تساوى هيجده صورت مى‏شود و چون اگر يكى از اين سه باشد پنج كز كافيست پس نه صورت پنج ذرعست كه زمين صلب است و سه صورت فوقيت قرار چاه نيز پنج ذرع است و در سه صورت تساوى مقر و تحتيت آن دو صورتش فوقيت جهت است پس چهارده صورت پنج ذرع كافيست و چهار صورت هفت ذرع است به اندك تاملى ظاهر مى‏شود كه تقسيم به بيست و چهار صورت بى‏وجهست چون تساوى جهت را دو صورت كرده‏اند يكى آن كه چاه در مغرب باشد و چاله در مشرق و بر عكس و هر گاه هر دو