بيان اينكه آيات گذشته راجع به مؤمنان زبانى ناظر بر منافقان است كه بعد از امتحان الهى از مؤمنان حقيقى باز شناخته مى‏شوند

با بیش از 100000 منبع الکترونیکی رایگان به زبان فارسی ، عربی و انگلیسی

‌صفحه‌ى 157

شكنجه‏شان بميرد، چون همين كه مرد ديگر شكنجه‏اى نمى‏بيند، به خلاف عذاب خدا كه هم عظيم است، و هم ابدى است، و هلاكت دائمى در پى دارد.

" وَ لَئِنْ جاءَ نَصْرٌ مِنْ رَبِّكَ لَيَقُولُنَّ إِنَّا كُنَّا مَعَكُمْ"- يعنى اگر از ناحيه خدا راه نجاتى براى شما مؤمنين واقعى رسيد، بعد از آن شدت و تنگى كه از كفار مى‏ديدند، مؤمنين قلابى به شما مى‏گويند: ما هم با شماييم، يعنى ما هم از اين گشايش سهم مى‏بريم.

كلمه" ليقولن"- با ضمه لام- صيغه جمع است، و ضميرش به مؤمنين قلابى بر مى‏گردد، كه در آيه به لفظ" من" از آنان تعبير شده، خواهى گفت: در آيه ضمائرى ديگر به اين كلمه بر مى‏گردد، كه همه مفرد است، در جواب مى‏گوييم اين ضمير جمع به اعتبار معناى" من"، و ساير ضمائر كه مفردند به اعتبار لفظ آن به آن بر مى‏گردد.

" أَ وَ لَيْسَ اللَّهُ بِأَعْلَمَ بِما فِي صُدُورِ الْعالَمِينَ"- استفهام در اين جمله انكارى است، كه دعوى آنان را رد مى‏كند، به اينكه شما گمان كرده‏ايد به صرف ادعاى ايمان، خدا را فريب مى‏دهيد؟ نه، خدا به آنچه كه در دلهاى مردم است آگاه است، و مى‏داند كه دلهاى شما ايمان ندارد.

مراد از" عالمين" جماعتهايى از انسان، و يا جماعتهايى از صاحبان عقل است، چه انسان و چه جن، و چه ملك. و اگر مراد از آن تمامى مخلوقات باشد چه ذوى العقول و چه آنان كه عقل ندارند، آن وقت مراد از سينه‏ها باطنها خواهد بود، ولى اين احتمال بعيد است.

" وَ لَيَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَ لَيَعْلَمَنَّ الْمُنافِقِينَ" اين جمله تتمه كلامى است كه در آيه قبلى بود، و حاصل معناى آن اين است كه:

خدا با همه اين احوال به وسيله امتحان بين مؤمنين واقعى و منافقين جدايى خواهد انداخت، و از يكديگر متمايزشان خواهد كرد.