چند وجه در بيان مفاد آيه:" يَعْلَمُونَ ظاهِراً مِنَ الْحَياةِ الدُّنْيا ..." - ترجمه تفسیر المیزان جلد 16

‌صفحه‌ى 236

از اين هم كه بگذريم خودش در آيات مذكور از كلام مجيدش خبر داده كه خلف وعده نمى‏كند، و او راستگوترين راستگويان است، و همو است كه در كلام بى مانندش فرموده:

" وَ الْحَقَّ أَقُولُ" «1».

" وَ لكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لا يَعْلَمُونَ"- يعنى و ليكن بيشتر مردم به شؤون خداى تعالى جاهلند، و به وعده او اطمينان و وثوق ندارند، او را چون امثال خود مى‏پندارند، كه هم راست مى‏گويند، و هم دروغ، هم وعده مى‏دهند، و هم خلف وعده مى‏كنند.

چند وجه در بيان مفاد آيه:" يَعْلَمُونَ ظاهِراً مِنَ الْحَياةِ الدُّنْيا ..."

" يَعْلَمُونَ ظاهِراً مِنَ الْحَياةِ الدُّنْيا وَ هُمْ عَنِ الْآخِرَةِ هُمْ غافِلُونَ" جمله" يعلمون" به طورى كه در كشاف گفته- بدل است از جمله" لا يعلمون" و با در نظر گرفتن اينكه هر جا بدل در كلام آيد" مبدل منه" آن در حكم سقوط است، از اين به دست مى‏آيد كه فرقى بين ندانستن يعنى جهل و بين دانستنى كه از امور مادى تجاوز نمى‏كند نيست، يعنى كسى كه عملش تنها در امور مادى است، در حقيقت با جاهل هيچ فرقى ندارد «2».

بعضى «3» ديگر گفته‏اند:" جمله مذكور استثنايى است، مى‏خواهد علت جهلشان را بيان كند، جهلشان به حقانيت وعده خدا، و اينكه امر به دست اوست، چه قبل و چه بعد، و او مؤمنين را عليه كفار يارى خواهد كرد، و آن علت اين است كه: علم خود را به امورى مادى اختصاص داده‏اند، و معناى آن اين است كه: كفار حقايق مذكور را نمى‏دانند، و علمى ندارند، مگر به امور ظاهرى دنيا" و اين ظاهرتر است.

و اگر كلمه" ظاهرا" را نكره آورد، و فرمود: ظاهرى از حيات دنيا را مى‏دانند، براى اين است كه آن را تحقير كند، و ظاهر حيات دنيا، در مقابل باطن آن، همان چيزهايى است كه با حواس ظاهريشان احساس مى‏كنند، و اين احساس وادارشان مى‏كند كه در پى تحصيل آن برآيند، و به آن دل‏بسته، غير آن را يعنى حيات آخرت، و معارف مربوط به آن را فراموش كنند، و از خيرات و منافعى كه در آن است، و منافع و خيرات واقعى و به حقيقت معناى كلمه است غفلت بورزند.

بعضى «4» ديگر گفته‏اند:" كلمه" ظاهر" در آيه به معناى زايل است، و استشهاد

(1) من همواره حق مى‏گويم. سوره ص، آيه 84.

(2) تفسير كشاف، ج 3، ص 468.

(3) روح المعانى، ج 21، ص 22.

(4) روح المعانى، ج 21، ص 21.