مراد از اينكه موسى (عليه السلام) بعد از قتل (خطاى) مرد قبطى گفت:" هذا مِنْ عَمَلِ الشَّيْطانِ إِنَّهُ عَدُوٌّ مُضِلٌّ مُبِينٌ" و استغفار كرد - ترجمه تفسیر المیزان جلد 16

‌صفحه‌ى 22

مى‏كردند، و به خانه‏ها مى‏رفتند، و خيابانها و كوچه‏ها خلوت مى‏شد، مانند هنگام ظهر و وسطهاى شب.

" فَوَجَدَ فِيها رَجُلَيْنِ يَقْتَتِلانِ"- يعنى در شهر دو مرد را ديد كه با يكديگر مخاصمه مى‏كردند و يكديگر را كتك مى‏زدند و خلاصه كلمه" اقتتال" در اينجا به معناى كشتن يكديگر نيست، بلكه به معناى زدن يكديگر است" هذا مِنْ شِيعَتِهِ وَ هذا مِنْ عَدُوِّهِ" اين جمله حكايت حال است، كه واقعه را مجسم مى‏سازد، و بيان مى‏كند كه يكى از آن دو نفر اسرائيلى، و از پيروان دين موسى، و يكى ديگر قبطى و دشمنش بود، اما اينكه گفتيم يكى از آن دو پيرو دين موسى بوده جهتش اين است كه: آن روز بنى اسرائيل در دين منتسب به آباى خود ابراهيم و اسحاق و يعقوب (ع) بودند، هر چند كه از دين آن بزرگواران در آن روز جز اسم چيزى نمانده بود، و بنى اسرائيل رسما تظاهر به پرستش فرعون مى‏كردند، و اما اينكه گفتيم دومى قبطى و دشمن موسى بود، جهتش اين است كه آن روز قبطيان با بنى اسرائيل دشمنى مى‏كردند، و شاهد اينكه اين مرد دشمن، قبطى بوده اين است كه: قرآن كريم از موسى حكايت مى‏كند كه گفت:" وَ لَهُمْ عَلَيَّ ذَنْبٌ فَأَخافُ أَنْ يَقْتُلُونِ" «1».

" فَاسْتَغاثَهُ الَّذِي مِنْ شِيعَتِهِ عَلَى الَّذِي مِنْ عَدُوِّهِ". كلمه" استغاثه" به معناى" استنصار" است، چون" غوث" به معناى نصرت است، و معناى جمله اين است كه: مرد اسرائيلى از موسى خواست تا او را عليه دشمنش كمك كند.

" فَوَكَزَهُ مُوسى‏ فَقَضى‏ عَلَيْهِ"- ضمير در" وكزه" و" عليه" به آن مرد قبطى و دشمن بر مى‏گردد. و كلمه" وكز"- به طورى كه راغب و ديگران گفته‏اند- به معناى طعن و دفع و زدن با تمامى كف دست مى‏باشد «2». و كلمه" قضاء" به معناى حكم است، و اگر با حرف" على" متعدى شود، و گفته شود" قضى عليه" كنايه از اين است كه با مردنش از كارش فارغ شد و معناى جمله اين است كه: موسى (ع) آن دشمن را با تمام كف دست و مشت زد و يا دفع كرد و او هم مرد. از همين تعبير استفاده مى‏شود كه: قتل مزبور عمدى نبوده، زيرا اگر عمدى بود به جاى" وكزه" مى‏فرمود:" فقتله".

مراد از اينكه موسى (عليه السلام) بعد از قتل (خطاى) مرد قبطى گفت:" هذا مِنْ عَمَلِ الشَّيْطانِ إِنَّهُ عَدُوٌّ مُضِلٌّ مُبِينٌ" و استغفار كرد

" قالَ هذا مِنْ عَمَلِ الشَّيْطانِ إِنَّهُ عَدُوٌّ مُضِلٌّ مُبِينٌ"- لفظ" هذا" اشاره به آن كتك‏كارى است، كه در ميان آن دو مخاصم واقع شده، و منجر به مرگ آن قبطى شده بود، و اينكه آن را به نوعى نسبت به عمل شيطان نسبت داد، و صريحا نفرمود" اين عمل شيطانست" بلكه فرمود:

(1) و ايشان را بر من گناهى است مى‏ترسم مرا بكشند. سوره شعراء، آيه 14.

(2) مفردات راغب، ماده" وكز".