وجه اينكه مترفين گفتند ما عذاب نمى‏شويم و جواب به آنان با بيان اينكه كثرت مال و اولاد بدون ايمان و عمل صالح مانع از عذاب نيست‏ - ترجمه تفسیر المیزان جلد 16

‌صفحه‌ى 579

" قُلْ إِنَّ رَبِّي يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ يَشاءُ وَ يَقْدِرُ وَ لكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لا يَعْلَمُونَ" اين آيه و سه آيه بعدش جواب از اين گفتار مشركين است، كه گفتند:" نَحْنُ أَكْثَرُ أَمْوالًا"، و اين جواب از دو طريق و به دو صورت آمده، اول اينكه مساله رزق يعنى اموال و اولاد، و كمى و زيادى آن، به دست خدا است، كه هر كسى را به مقتضاى حكمت و مصلحت از آن روزى مى‏كند و اسباب بدست آوردنش را هم فراهم مى‏كند، و خواست انسان و كرامت و حرمتى كه نزد خدا دارد، هيچ اثرى در كمى و زيادى رزقش ندارد. براى اينكه چه بسا رزق يك مؤمن، و يك كافر، و يك عاقل دورانديش، زياد مى‏شود، هم چنان كه رزق يك احمق و بى عقل زياد مى‏شود، و چه بسا همين نامبردگان رزقشان كم مى‏شود، و يا در اول زياد، و در آخر كم مى‏شود، پس زيادى مال هيچ دلالتى بر سعادت و كرامت نزد خدا ندارد.

و همين است معناى جمله" قُلْ إِنَّ رَبِّي" كه در آن رب را به خود نسبت داده، چون طرف خطابش يعنى مشركين خدا را رب خود نمى‏دانستند، و رزق دادن، خود از شؤون ربوبيت است،" يبسط" كه توسعه مى‏دهد،" الرِّزْقَ لِمَنْ يَشاءُ" رزق را براى هر كه بخواهد، و مصلحت و حكمتش اقتضاء كند" و يقدر" و تنگ مى‏گيرد آن را براى هر كه بخواهد" وَ لكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لا يَعْلَمُونَ" و ليكن بيشتر مردم نمى‏دانند، اگر از رزق چيزى نصيبشان نشده باشد، محروميت خود را به اسباب ظاهرى، و اتفاقى نسبت مى‏دهند، و اگر نصيبشان بشود، آن را به زرنگى و حسن تدبير خود نسبت مى‏دهند، و همين كافى است در حماقت آنان.

وجه اينكه مترفين گفتند ما عذاب نمى‏شويم و جواب به آنان با بيان اينكه كثرت مال و اولاد بدون ايمان و عمل صالح مانع از عذاب نيست‏

" وَ ما أَمْوالُكُمْ وَ لا أَوْلادُكُمْ بِالَّتِي تُقَرِّبُكُمْ عِنْدَنا زُلْفى‏ ... مُحْضَرُونَ" اين آيه صورت دوم جواب است، از گفته آنان كه گفتند:" نَحْنُ أَكْثَرُ أَمْوالًا وَ أَوْلاداً وَ ما نَحْنُ بِمُعَذَّبِينَ" و حاصل آن اين است كه نبودن عذاب نتيجه تقرب به خدا است، نه اينكه نتيجه داشتن اموال و اولاد بيشتر باشد، چون اموال و اولاد باعث تقرب به خدا نمى‏شود، تا با بودن آن عذابى نباشد، و بنا بر اين در آيه شريفه مقرب بودن مال، در جاى نبودن عذاب به كار رفته، و اين از قبيل به كار بردن سبب در جاى مسبب است.

و همين معنا معناى جمله" وَ ما أَمْوالُكُمْ وَ لا أَوْلادُكُمْ" نيز هست، چون مى‏فرمايد:

" وَ ما أَمْوالُكُمْ وَ لا أَوْلادُكُمْ" اموال و اولاد شما كه بدان در سعادت خود اعتماد مى‏كنيد و آن‏