بررسى وجوه و اقوال مختلفى كه در جواب به اين اشكال كه چرا فرموده است اعاده خلق از خلقت ابتدايى بر خدا آسان‏تر است؟ گفته شده‏ - ترجمه تفسیر المیزان جلد 16

‌صفحه‌ى 259

و آنچه از ربا مى‏دهيد تا مال مردم زياد شود نزد خدا زياد نمى‏شود و آنچه از زكات كه براى رضاى خدا مى‏دهيد زياد مى‏شود و زكات دهندگان مال خود را زياد مى‏كنند (39).

بيان آيات‏

بعد از استدلال بر وحدانيت خدا، و بر معاد، از طريق شمردن آيات داله بر آن، كه پشت سر هم فرمود:" وَ مِنْ آياتِهِ ... وَ مِنْ آياتِهِ" تا آنجا كه فرمود:" وَ لَهُ مَنْ فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ ..."، كه خود يكى از صفات فعلى خداست، اينك در اين آيات روش استدلال را از راه شمردن آيات به استدلال به صفات فعلى خدا تغيير داد، كه آنها را تا آخر سوره در چهار فصل بيان مى‏فرمايد، در هر فصل چند صفت از صفات فعل كه مستلزم وحدانيت خدا و معاد است، ذكر مى‏كند، فصل اول با آيه" وَ هُوَ الَّذِي يَبْدَؤُا الْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُ ..." آغاز شده. و فصل دوم با آيه" اللَّهُ الَّذِي خَلَقَكُمْ ثُمَّ رَزَقَكُمْ ..."، و فصل سوم با آيه" اللَّهُ الَّذِي يُرْسِلُ الرِّياحَ ..."، و فصل چهارم با آيه" اللَّهُ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ ضَعْفٍ ..."، آغاز شده.

و اگر فصل اول مانند ساير فصول با نام جلاله" اللَّه" آغاز نشده، بدين جهت است كه متصل به آيه سابق است كه مى‏فرمود:" وَ لَهُ مَنْ فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ كُلٌّ لَهُ قانِتُونَ" كه در حقيقت واسطه و برزخ است بين دو سياق، پس آيه مورد بحث كه مى‏فرمايد:" وَ هُوَ الَّذِي يَبْدَؤُا الْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُ"، فصل در صورت وصل است.

بررسى وجوه و اقوال مختلفى كه در جواب به اين اشكال كه چرا فرموده است اعاده خلق از خلقت ابتدايى بر خدا آسان‏تر است؟ گفته شده‏

" وَ هُوَ الَّذِي يَبْدَؤُا الْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُ وَ هُوَ أَهْوَنُ عَلَيْهِ ..."

كلمه" يبدؤا" از" بدء" است، و" بدء خلق" همان ايجاد ابتدايى و بدون الگو است، و كلمه" يعيده" از اعاده است، كه به معناى انشاء بعد از انشاء است.

در جمله" وَ هُوَ أَهْوَنُ عَلَيْهِ"، ضمير اولى به اعاده برمى‏گردد، كه از كلمه" يعيد" استفاده مى‏شود، و ضمير دومى- به طورى كه از سياق به ذهن تبادر مى‏كند- به خداى تعالى بر مى‏گردد.

بعضى «1» به اين آيه شريفه اشكال كرده‏اند كه:" اگر اعاده انسانها در قيامت براى خدا آسانتر باشد، لازمه‏اش اين است كه ايجاد آنها بدون الگو در آغاز خلقت دشوارتر باشد، چون هر آسانترى يك دشوارتر دارد، و اين با قدرت مطلقه و نامحدود خدا نمى‏سازد، چون قدرت‏

(1) روح المعانى، ج 21، ص 36.