چند روايت در بيان مراد از نعمت‏هاى ظاهر و باطن در ذيل آيه" وَ أَسْبَغَ عَلَيْكُمْ نِعَمَهُ ظاهِرَةً وَ باطِنَةً" - ترجمه تفسیر المیزان جلد 16

‌صفحه‌ى 357

و دو چيز ديگر هم شمرده، كه انسان از آن اطلاعى ندارد، و به خاطر همين از حوادث آينده خود بى‏خبر است، اول اينكه:" وَ ما تَدْرِي نَفْسٌ ما ذا تَكْسِبُ غَداً- هيچ كس نمى‏داند كه فردا چه به دستش مى‏آيد"، دوم اينكه:" وَ ما تَدْرِي نَفْسٌ بِأَيِّ أَرْضٍ تَمُوتُ- و هيچ كس نمى‏داند در چه سرزمينى مى‏ميرد".

و گويا مراد از تذكر اين دو نكته، يادآورى اين معنا باشد، كه خداى تعالى، عالم به هر كوچك و بزرگ است، حتى مثل مساله قيامت را مى‏داند، كه علمش براى خلق فراهم نمى‏شود، و خود شما به آن كه مهمترين مساله است علمى نداريد، پس خدا مى‏داند و شما نمى‏دانيد، و چون چنين است، پس زنهار كه به وى شرك ورزيد، و از اوامرش تمرد كنيد، و از پذيرفتن دعوتش رو گردانيد، و در نتيجه به خاطر نادانى خود هلاك شويد.

بحث روايتى

چند روايت در بيان مراد از نعمت‏هاى ظاهر و باطن در ذيل آيه" وَ أَسْبَغَ عَلَيْكُمْ نِعَمَهُ ظاهِرَةً وَ باطِنَةً"

در كتاب كمال الدين به سندى كه به حماد بن ابى زياد دارد روايت كرده، كه وى گفت: من از آقاى خودم موسى بن جعفر (ع) از آيه" وَ أَسْبَغَ عَلَيْكُمْ نِعَمَهُ ظاهِرَةً وَ باطِنَةً" پرسيدم، فرمود نعمت ظاهرى، امام ظاهر، و نعمت باطنى، امام غائب است «1».

مؤلف: البته اين روايت از باب تطبيق يكى از مصاديق بر كل آيه است، و آيه مدلولش اعم از مورد روايت است.

و در تفسير قمى به سند خود از جابر روايت كرده كه گفت: مردى نزد امام ابى جعفر (ع) به عنوان سؤال آيه" وَ أَسْبَغَ عَلَيْكُمْ نِعَمَهُ ظاهِرَةً وَ باطِنَةً" را تلاوت كرد، امام (ع) فرمود: اما نعمت ظاهرى، رسول خدا (ص) و معرفت و توحيدى است كه آن جناب در باره خداى عز و جل آورده، و اما نعمت باطنى ولايت ما اهل بيت و عقد مودت ما است ... «2».

مؤلف: اين روايت نيز مانند روايت قبلى از باب تطبيق است.

و در مجمع البيان در ذيل جمله" وَ أَسْبَغَ عَلَيْكُمْ ..." گفته: و در روايت ضحاك از ابن عباس آمده كه گفت: من از رسول خدا (ص) پرسيدم معناى اين آيه‏

(1) كمال الدين، ج 2، ص 368، ح 6.

(2) تفسير قمى، ج 2، ص 165.