مقصود از اينكه مشركين به جن ايمان داشته آنها را عبادت مى‏كرده‏اند - ترجمه تفسیر المیزان جلد 16

‌صفحه‌ى 582

ملائكه در پاسخى كه به سؤال خداى تعالى داده‏اند تمامى مراسم ادب را رعايت كرده‏اند، نخست او را به طور مطلق و بدون قيد و شرط منزه از اين دانسته‏اند كه كسى غير از او سزاوار پرستش باشد، دوم اينكه رضايت خود را از اينكه معبود مشركين واقع شوند، نفى نموده و عرضه داشته‏اند كه: ما به چنين خطايى راضى نبوده‏ايم، سوم اينكه همين معنا را صريح نگفته‏اند، و نخواسته‏اند كه حتى چنين خطايى را به زبان بياورند، نگفتند: ما به عبادت آنان راضى نبوديم، و اصلا نامى از عبادت آنها نبردند، تا مقام تخاطب و گفتگوى با خداى را به مطلبى كه گوش خراش باشد آلوده نكرده باشند، نه با تصور آن، و نه با تصديقش.

بلكه در پاسخ گفتند كه: ما به غير از تو وليى براى خود نمى‏شناسيم، و ولى ما تنها تويى، و با نفى ولايت غير از خدا، عدم رضايت خود را به طور كنايه رساندند، چون اگر به پرستش مشركين راضى مى‏شدند، قهرا بين آنان و مشركين موالاتى مى‏بود، و اين موالات با انحصار ولايت در خدا منافات دارد، بعد از آنكه ولايت را منحصر در خداى تعالى كردند، ديگر معنا ندارد بين آنان و پرستندگانشان موالاتى باشد، و وقتى موالاتى نبود، رضايت به پرستش آنان نيز نخواهد بود.

مقصود از اينكه مشركين به جن ايمان داشته آنها را عبادت مى‏كرده‏اند

سپس بنا به حكايت قرآن كريم گفتند:" بَلْ كانُوا يَعْبُدُونَ الْجِنَّ أَكْثَرُهُمْ بِهِمْ مُؤْمِنُونَ" و جن دومين طايفه از طوايف سه‏گانه‏اى هستند كه مورد پرستش مشركين واقع شده‏اند، چون گفتيم: مشركين سه طايفه از موجودات را مى‏پرستند، ملائكه، و جن، و قديسين از بشر را، از اين سه طايفه دو طايفه اول در استحقاق پرستش مقدم بر طايفه سوم مى‏باشند، و طايفه سوم هر چند كه اگر به حد كمال رسيده باشند، از دو طايفه اول افضلند، و ليكن هر چه باشند ملحق به آن دو طايفه‏اند.

و اينكه ملائكه در كلام خود كلمه اضراب و اعراض، يعنى كلمه" بل" را به كار بردند، دليل بر اين است كه جن به پرستش بت‏پرستان راضى بوده‏اند.

و جن همان كسانى هستند كه وثنى‏ها آنها را مبادى شرور، و پيدايش فساد در عالم مى‏دانستند، و آنها را مى‏پرستيدند، براى اينكه از شرشان محفوظ بمانند، هم چنان كه ملائكه را مبدء تاريخ پنداشته، آنها را مى‏پرستيدند، تا خيرات آنان را به سوى خود سرازير كنند.

مراد از جن اينهايند، نه آنكه- چنانچه بعضى «1» گفته‏اند- ابليس و فرزندان، و ياوران وى باشند، و معناى عبادت ابليس اين باشد كه دعوت وى را اطاعت نموده، و به دعوت وى‏

(1) تفسير كشاف، ج 3، ص 588.