قاموس قرآن جلد 1

كسى است كه طبع دروغگوئى دارد (مفردات).

الميزان با در نظر گرفتن آيه ما قبل «أَ فَتَأْتُونَ السِّحْرَ» ميگويد: اين آيه تكذيب و نسبت بباطل مرتبه مرتبه است گفتند: اضغاث احلام است يعنى خوابهاى پريشان و نامنظم است كه آنها را پيامبرى و كتاب خيال كرده و آن از سحر هم پائين‏تر است و اينكه گفتند «بَلِ افْتَراهُ» ترقّى است از سابق، زيرا خواب بودن لازمه‏اش اشتباه امر ولى افتراء مستلزم تعمّد است يعنى اشتباه نكرده بلكه عمدا افترا بسته است. و «بَلْ هُوَ شاعِرٌ» ترقّى است از جهت ديگر، زيرا مفترى از روى تدبّر و تفكّر سخن ميگويد امّا شاعر روى خيال و بدون تدبّر تكلّم ميكند ...».

در آيه «لَوْ يَعْلَمُ الَّذِينَ كَفَرُوا حِينَ لا يَكُفُّونَ عَنْ وُجُوهِهِمُ النَّارَ وَ لا عَنْ ظُهُورِهِمْ وَ لا هُمْ يُنْصَرُونَ بَلْ تَأْتِيهِمْ بَغْتَةً ...» انبياء: 39 و 40 «بل» چنانكه راغب گفته براى ترقّى است يعنى نه تنها خود را از آتش حفظ نتوانند بلكه آتش بناگهان بر آنها آيد.

نا گفته نماند يكى از معانى «بل» چنانكه قاموس و غيره تصريح ميكند، انتقال از غرضى بغرضى است بنا بر اين لازم نيست هميشه پى ابطال ما قبل «بل» بگرديم در آياتى نظير «قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَكَّى وَ ذَكَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّى بَلْ تُؤْثِرُونَ الْحَياةَ الدُّنْيا» اعلى: 14 و 16 و غيره اگر معناى اخير را بنظر آوريم كار آسان خواهد بود.

تا اينجا سه معنى از معانى «بل» گفته شد.

1- ابطال ما قبل و تصحيح ما بعد.

2- انتقال از غرضى بغرض ديگر.

3- ترقّى.

معانى ديگر نيز براى «بل» گفته‏اند كه در كتب لغت بايد ديد.

و در خاتمه بايد دانست كه معناى اضراب و تدارك در تمام موارد استعمال آن ملحوظ است.