قاموس قرآن جلد 1

اوّلى است و احتمال شفاعت و غيره را از بين نميبرد بلى اگر شفاعت و رحمت خدا شامل حالش نشود، معذّب خواهد بود، در الميزان نيز بآن اشاره شده است.

چهارم: تفسير الميزان باستناد «على» و «لام» در «إِنَّمَا التَّوْبَةُ عَلَى اللَّهِ لِلَّذِينَ» توبه را در صدر آيه و همچنين در «وَ لَيْسَتِ التَّوْبَةُ لِلَّذِينَ ...» بشهادت قيد «وَ هُمْ كُفَّارٌ» توبه خدا گرفته است نه توبه عبد يعنى رجوع خدا براى كسانى است كه چنان باشند و براى كسانى نيست كه وقت مرگ توبه كنند و يا از كفر برگردند. در صافى نيز چنين فرموده است. مخفى نماند توبه خدا بر بنده در تمام قرآن با «على» متعدى شده است مثل فَتابَ عَلَيْكُمْ بقره: 54 فَإِنَّ اللَّهَ يَتُوبُ عَلَيْهِ مائده: 39 لَقَدْ تابَ اللَّهُ عَلَى النَّبِيِّ توبه: 117 و امثال آنها و توبه بنده بسوى خدا در تمام قرآن با «الى» متعدى آمده نظير فَإِنَّهُ يَتُوبُ إِلَى اللَّهِ مَتاباً فرقان: 71 فَتُوبُوا إِلى‏ بارِئِكُمْ بقره: 54 تُوبُوا إِلَى اللَّهِ تَوْبَةً نَصُوحاً تحريم، 8 و امثال ذلك، و اين بمناسبت استعلاء حق تعالى و كوچكى بندگان است.

«على» در آيه عَلَى اللَّهِ لِلَّذِينَ گر چه از قبيل اوّل نيست ولى چون معنى تعهّد را ميرساند بنظر قوى بلكه حتمى ميرسد كه مراد از توبه، توبه خداست يعنى برگشتن خدا بر بنده بنفع كسانى است كه زود توبه كنند و خلاصه اين ميشود كه توبه خدا فقط براى كسانى است كه زود توبه كنند نه بر آنانكه هنگام مرگ توبه كنند و يا بر حال كفر بميرند.

در اين صورت آياتيكه در باره عدم قبول توبه فرعون و كفّار ديگر آورده شد از آيه دوّم اجنبى هستند زيرا در آيه دوّم توبه كفّار مطرح نيست بلكه مضمونش اين است كه:

خدا بكسانيكه در وقت مرگ توبه كنند و بكسانيكه بحال كفر از دنيا بروند توبه نميكند، اللّهم اينكه بگوئيم چون توبه خدا بمعنى قبول