61. كرامت آوازه خوان ناخوش آواز و نازيبا

(سعدى مدتى در مدرسه مستنصريه بغداد در نزد شيخ اجل، ابوالفرج بن جوزى (وفات يافته در سال 636 ه. ق) درس خوانده بود و از موعظه هاى او بهره مند شده بود. در اين رابطه سعدى مىگويد:)

هر قدر كه مرشد بزرگ ابوالفرج بن جوزى، در پند و اندرز خود مرا از رفتن به بزمهاى آواز و رقص و شنيدن ترانه و غزل باز مىداشت و به گوشه گيرى و خلوت نشينى دستور مىداد باز حالت و غرور نوجوانى بر من چيره مىشد و خواهش دل و آرزويم مرا به شنيدن ساز و آواز مىكشانيد. ناگزير بر خلاف موعظه استادم (ابوالفرج بن جوزى) به مجلس ساز و طرب مىرفتم و از شنيدن آواز خوش و معاشرت با ياران سرمست از آواز خوش، لذت مىبردم. وقتى كه پند و اندرز استاد به خاطرم مىآمد مىگفتم: اگر خود او نيز با ما همنشين بود به رقص و دست افشانى و پايكوبى مىپرداخت، زيرا اگر نهى از منكر كننده خودش شراب بنوشد، عذر مستان را مىپذيرد و آنها زا به خاطر گناه شرابخوارى، بازخواست نمى كند.

تا اينكه يك شب به مجلسى وارد شدم. گروهى در آن نشسته بودند. آوازه خوانى در ميانشان آواز مىخواند، ولى به قدرى صداى ناهنجار داشت كه:

گاهى همكارانش، انگشت در گوش خود مىنهادند تا آواز او را نشنوند، و گاهى انگشت خود را بر لب مىگذاشتند تا او را به سكوت فرا خوانند.

خلاصه اينكه به پاس احترام ياران، با رنج فراوان آن شب را به صبح آوردم. به قدرى شب سختى بود كه گفته اند:

صبحگاه به عنوان تبرك، شال سرم را و سكه طلايى را از هميانى كه در كمرم بسته بودم، گشودم و به آن آوازه خوان برآواز دادم و او را به بغل گرفتم و بسيار از او تشكر كردم.

ياران وقتى كه اين رفتار نامناسب مرا ديدند آن را برخلاف شيوه مرسوم من يافتند و مرا كم عقل خواندند. يكى از آنها زبان اعتراض گشود و مرا سرزنش كرد كه: اين رفتار تو بر خلاف رفتار خردمندان است، چرا چنين كردى! خرقه مشايخ (شال سرت)را به چنان آوازه خوان ناهنجارى دادى، كه در همه عمرش درهمى در دست نداشت و ريزه نقره و طلايى در دارائيش نبوده است.

به اعتراض كننده گفتم: مصلحت آن است كه زبان اعتراضت را كوتاه كنى، زيرا من از اين آوازه خوان، كرامتى (189) ديدم، از اين رو به او جايزه دادم و او را در آغوش گرفتم.

اعتراض كننده گفت: آن كرامت چه بود، بيان كن تا من نيز به خاطر آن به او تقرب جويم و از شوخى و گفتار بيهوده اى كه در مورد او گفتم توبه نمايم.

به اعتراض كننده گفتم: شيخ و مرشد (ابوالفرج بن جوزى) بارها مرا به ترك مجلس بزم آوازه خوانان نصيحت و موعظه رسا مىكرد و من نصيحت او را نمى پذيرفتم، ولى امشب دست صالح سعادت مرا به اين مجلس آورد، تا با ديدن اين آوازه خوان ناهنجار (از هر گونه آوازه خوانى متنفر گردم و) از رفتن به مجلس آنها توبه كنم، امشب به اين توبه توفيق يافتم و ديگر بقيه عمرم به مجلس آنها نروم. (به اين ترتيب ادب را از بى ادب آموختم و به خواست خدا، عدو سبب خير گرديد كه گفته اند: عدو شود سبب خير گر خدا خواهد.)