ترجمه تفسیر المیزان جلد 9

‌صفحه‌ى 122

روشن زنده شده باشد.

و به اين بيان روشن مى‏شود كه منظور از هلاكت و زنده شدن، هدايت و ضلالت است، چون ظاهرا چيزى كه مرتبط با وجود بينه و دليل روشن باشد همين هدايت و ضلالت است.

جمله" وَ إِنَّ اللَّهَ لَسَمِيعٌ عَلِيمٌ" نيز تعليل است، و عطف است بر جمله" لِيَهْلِكَ مَنْ هَلَكَ عَنْ بَيِّنَةٍ ..." و معنايش اين است كه" و اگر خدا اين قضا را راند و كرد آنچه را كرد براى اين بود كه او شنوا است و دعاى شما را مى‏شنود، دانا است و آنچه در دلهاى شما هست مى‏داند" و در اين بيان اشاره است به آنچه كه در صدر آيات راجع به اين داستان ذكر كرده و فرموده بود:

" إِذْ تَسْتَغِيثُونَ رَبَّكُمْ فَاسْتَجابَ لَكُمْ ..."

و بر طبق همين سياق است (يعنى براى بيان اينكه مرجع امر اين واقعه قضاى خاص الهى است نه اسباب عادى) آيه بعدى كه مى‏فرمايد:" إِذْ يُرِيكَهُمُ اللَّهُ فِي مَنامِكَ قَلِيلًا ..." و همچنين چند آيه بعد كه مى‏فرمايد:" وَ إِذْ زَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطانُ أَعْمالَهُمْ ..." و آيه بعد از آن كه مى‏فرمايد:" إِذْ يَقُولُ الْمُنافِقُونَ وَ الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ غَرَّ هؤُلاءِ دِينُهُمْ ..."

و معناى آيه اين است كه روز فرقان آن روزى بود كه شما در قسمت پائين وادى اردو داير كرده بوديد و كفار در قسمت بالاى آن اطراق كرده بودند و پياده شدن شما در پائين و كفار در بالا با هم جور درآمد بطورى كه اگر مى‏خواستيد قبلا با كفار قرار داد كنيد كه شما اينجا و آنان آنجا را لشكرگاه كنند قطعا اختلافتان مى‏شد، و هرگز موفق نمى‏شديد كه به اين نحو جبهه‏سازى كنيد. پس قرار گرفتن شما و ايشان به اين نحو نه از ناحيه و به فكر شما بود و نه از ناحيه و به فكر كفار، بلكه امر شدنى بود كه خداوند بر آن قضا راند، و اگر اينچنين قضا راند براى اين بود كه با ارائه يك معجزه و دليل روشن حجت خود را تمام كند، و نيز براى اين بود كه دعاى سابق شما را و آن استغاثه‏اى را كه از شما شنيد، و آن حاجتى را كه از سويداى دل شما خبر داشت مستجاب و برآورده كند.

" إِذْ يُرِيكَهُمُ اللَّهُ فِي مَنامِكَ قَلِيلًا ..."

كلمه" فشل" به معناى ضعف توأم با اضطراب است، و" تنازع" به معناى اختلاف و از ماده" نزع" است كه نوعى كندن را گويند، و اختلاف را از اين باب تنازع مى‏گويند كه در حقيقت طرفين نزاع هر كدام مى‏خواهند ديگرى را از آنچه كه دارد بركند. و كلمه" تسليم" به معناى نجات دادن است.

و كلام در اين آيه به تقدير كلمه" اذكر" معنايش اين است كه" بياد آر آن موقعى را كه خداوند دشمنان تو را در خواب در نظرت اندك وانمود" و اندك نشان داد نشان براى اين‏