ترجمه تفسیر المیزان جلد 9

‌صفحه‌ى 128

و بعيد نيست كه جمله" وَ قالَ لا غالِبَ لَكُمُ الْيَوْمَ ..." تفسير و يا به منزله تفسير همين زينت دادن شيطان باشد، و اين در صورتى است كه منظور از اعمال، نتيجه مادى آن باشد كه همان نيرو، اسلحه، نفرات، غلامان و ابزار طرب و شرابهايى بوده كه تهيه ديده بودند و شترانى كه با خود مى‏راندند، و ممكن هم هست مقصود خود اعمال باشد، و آن انواع لجاجت و اصرارى بوده كه در گمراهى خود و در دشمنى با خدا و رسول مى‏ورزيده و آن بى بند و بارى كه در ظلم و فسق داشته‏اند، و در اين صورت جمله" لا غالِبَ لَكُمُ الْيَوْمَ مِنَ النَّاسِ" تفسير زينت دادن شيطان نيست، بلكه تتميم آن است، و خلاصه اينكه شيطان با گفتن اين جمله كفار را در آنچه كه تصميم گرفته‏اند يعنى در قتال با مسلمين تشويق و خوشدل ساخته و در تكميل اين غرض گفت:" وَ إِنِّي جارٌ لَكُمْ".

و كلمه" جار" از" جوار" است، و جوار از سنت‏هاى عهد جاهليت عرب است كه زندگى قبيله‏اى داشته، و از احكام جوار (پناهندگى) يكى اين بوده كه صاحب جار پناهنده خود را در هنگام سوء قصد دشمن يارى كند، و البته آثار مختلف ديگرى به حسب سنن جارى در مجتمعات بشرى داشته است.

" فَلَمَّا تَراءَتِ الْفِئَتانِ نَكَصَ عَلى‏ عَقِبَيْهِ"-" نكوص" به معناى خوددارى از چيزى است، و" عَلى‏ عَقِبَيْهِ" حال و كلمه" عقب" به معناى پاشنه است، و معناى جمله اين است كه: وقتى دو طايفه به هم برخوردند از ترس به عقب برگشته و فرار كردند.

" إِنِّي أَرى‏ ما لا تَرَوْنَ ..."- اين جمله تعليل است براى جمله" إِنِّي بَرِي‏ءٌ مِنْكُمْ" و شايد اشاره باشد به نزول ملائكه مردفين كه خداوند با آنان مسلمين را يارى و كمك نموده، و همچنين جمله" إِنِّي أَخافُ اللَّهَ وَ اللَّهُ شَدِيدُ الْعِقابِ" تعليل جمله" إِنِّي بَرِي‏ءٌ مِنْكُمْ" و مفسر تعليل سابق است.

و معنايش اين است كه: روز فرقان آن روزى بود كه شيطان رفتارى را كه مشركين در دشمنى با خدا و رسول و جنگ با مسلمين داشتند و آن رفتار را در آمادگى براى خاموش كردن نور خدا اعمال مى‏كردند در نظر ايشان جلوه داده و براى تشويق و خوشدل ساختن آنان مى‏گفت:

" لا غالِبَ لَكُمُ الْيَوْمَ مِنَ النَّاسِ" هيچ كس امروز نمى‏تواند بر شما غلبه كند، و من هم خود پناه شمايم، و دشمن شما را از شما دفع مى‏دهم، ولى وقتى دو فريق با هم روبرو شدند مشركين مؤمنين را و مؤمنين مشركين را ديدند او (شيطان) شكست خورده و فرارى به عقب برگشت و به مشركين گفت: من چيزهايى مى‏بينم كه شما نمى‏بينيد، من ملائكه را مى‏بينم كه براى كمك مؤمنين با عذابهايى كه شما را تهديد مى‏كند نازل مى‏شوند، من از عذاب خدا مى‏ترسم، و خدا