ترجمه تفسیر المیزان جلد 9

اینجــــا یک کتابخانه دیجیتالی است

با بیش از 100000 منبع الکترونیکی رایگان به زبان فارسی ، عربی و انگلیسی

جستجو بر اساس ... همه عنوان پدیدآور موضوع یادداشت تمام متن
اصطلاحنامه مجموعه ها مرورالفبایی لغت نامه دهخدا
➟
جستجو در لغت نامه
بیشتر
کتابخانه شخصی پرسش از کتابدار ارسال منبع

ترجمه تفسیر المیزان - جلد 9

سید محمدحسین طباطبایی؛ ترجمه: سید محمدباقر موسوی همدانی

| نمايش فراداده ، افزودن یک نقد و بررسی
افزودن به کتابخانه شخصی
میخواهم بخوانم
درحال خواندن
خوانده شده
ارسال به دوستان

آدرس پست الکترونیک گیرنده :

آدرس پست الکترونیک فرستنده :

نام و نام خانوارگی فرستنده :

پیغام برای گیرنده ( حداکثر 250 حرف ) :

کد امنیتی را وارد نمایید

ارسال
جستجو در متن کتاب
بیشتر
تنظیمات قلم

فونت

اندازه قلم

+ - پیش فرض

حالت نمایش

روز نیمروز شب
➟
جستجو در لغت نامه
بیشتر
لیست موضوعات

ترجمه تفسير الميزان فهرست مطالب جلد نهم‏ سوره الأنفال (8): آيات 1 تا 6 معناى" انفال"،" ذات" و مراد از اصلاح ذات البين‏ اختلاف مفسرين در قرائت" يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْأَنْفالِ" معنى و ترتيبى كه از ضميمه ساختن آيات مربوط به انفال استفاده مى‏شود بيان عدم منافات بين آيات مربوط به غنيمت و خمس با آيه:" قُلِ الْأَنْفالُ لِلَّهِ وَ الرَّسُولِ" پنج صفت براى مؤمنين حقيقى‏ مراد از درجات در:" لَهُمْ دَرَجاتٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ" مراتب قرب به خدا است‏ معناى" حق" و" جدال" (معناى انفال، شان نزول آيات مربوط به انفال ...) سوره الأنفال (8): آيات 7 تا 14 بيان آيات مربوط به جنگ بدر و وضع و حال روحى مسلمين در آن جنگ كه نخستين جنگ آنان بود مراد از" مردف" بودن ملائكه‏اى كه در جنگ بدر به يارى مسلمين نازل شدند امداد مسلمين با فرستادن ملائكه به منظور بشارت مسلمين و آرامش دلهاى آنان بوده نه براى كشتن كفار امداد مسلمين در جنگ بدر با فرو فرستادن باران‏ (رواياتى در باره جنگ بدر و شان نزول آيات مربوطه) داستان جنگ بدر خطابه رسول اللَّه (ص) براى لشگر اسلام در روز جنگ بدر اسامى كفارى كه به نقل شيخ مفيد عامه و خاصه اتفاق دارند در جنگ بدر به دست امير المؤمنين على (ع) هلاك شدند فهرست اسامى شهداى جنگ بدر سوره الأنفال (8): آيات 15 تا 29 بيان آيات شريفه متضمن دستوراتى راجع به جهاد اسلامى و نهى از فرار از جنگ‏ پيروزى مسلمين در جنگ بدر مرهون عنايت الهى و امدادهاى غيبى بوده است (... وَ ما رَمَيْتَ إِذْ رَمَيْتَ ...) معناى:" كَالَّذِينَ قالُوا سَمِعْنا وَ هُمْ لا يَسْمَعُونَ" و اينكه مراد از آن در آيه شريفه چه كسانى است‏ بدترين جنبدگان، كر و لالهايى هستند كه تعقل نمى‏كنند شرحى در مورد" حيات" و اقسام آن از نظر قرآن، در ذيل آيه شريفه:" اسْتَجِيبُوا لِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ إِذا دَعاكُمْ لِما يُحْيِيكُمْ" آيه شريفه، ناظر به زندگى حقيقى انسان است كه اشرف و اكمل از حيات دنيوى است و با علم و عمل درك مى‏شود وجوهى كه در باره مراد از آنچه كه رسول اللَّه (ص) بدان دعوت مى‏كند و موجب احياء است گفته شده است‏ معناى" قلب" در قرآن كريم و توضيح در باره جمله:" أَنَّ اللَّهَ يَحُولُ بَيْنَ الْمَرْءِ وَ قَلْبِهِ" از آنجا كه خدا مالك حقيقى تمام موجودات است و انسان به تمليك او مالك مى‏شود، پس خداوند ميان انسان و متعلقات او حائل و رابط است‏ براى ترك اجابت دعوت پيامبر (ص) هيچ عذرى مقبول نيست‏ از آنجا كه دلها مسخر خداوند است، غرور به خاطر تمايل قلب به صلاح و تقوا، و ياس و نوميدى از عدم اقبال قلب به خيرات و صالحات بى مورد است‏ اشاره به اينكه آيه شريفه:" أَنَّ اللَّهَ يَحُولُ بَيْنَ الْمَرْءِ وَ قَلْبِهِ" از جامع‏ترين آيات قرآنى است‏ فتنه‏اى كه دامنه آن همه را (ظالمين و غير ظالمين) فرا مى‏گيرد و از آن زنهار داده شده است عبارتست از اختلاف داخلى بين امت‏ معناى آيه شريفه:" وَ اتَّقُوا فِتْنَةً لا تُصِيبَنَّ الَّذِينَ ظَلَمُوا مِنْكُمْ خَاصَّةً" بنا بر قرائت مشهور و بنا بر قرائت" لتصيبن" روزگار استضعاف و نگرانى خود و تاييد و يارى خدا را بياد آوريد معناى:" وَ تَخُونُوا أَماناتِكُمْ وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ" در آيه شريفه كه از خيانت به خدا و رسول (ص) نهى مى‏كند نهى از خيانت به خدا و رسول (ص) ناظر به عمل بعضى از مسلمين بوده است كه تصميمات سرى را به دشمن اطلاع مى‏داده‏اند (در ذيل آيات مربوط به جنگ بدر) عدم اختصاص نهى از فرار از جنگ به جنگ بدر و سخن صاحب المنار در اين باره‏ اشكال سخن صاحب المنار رواياتى در مورد شان نزول آيه:" وَ ما رَمَيْتَ إِذْ رَمَيْتَ وَ لكِنَّ اللَّهَ رَمى‏" چند روايت در معناى:" وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ يَحُولُ بَيْنَ الْمَرْءِ وَ قَلْبِهِ" رواياتى در ذيل آيه شريفه:" وَ اتَّقُوا فِتْنَةً لا تُصِيبَنَّ الَّذِينَ ظَلَمُوا مِنْكُمْ خَاصَّةً" چند روايت در مورد شان نزول آيه:" يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَخُونُوا اللَّهَ وَ الرَّسُولَ ..." سوره الأنفال (8): آيات 30 تا 40 معناى" مكر" و تقسيم آن به مكر ممدوح و مكر مذموم‏ بيان اينكه جمله:" إِنْ كانَ هذا هُوَ الْحَقَّ ..." حكايت كلام مشركين نيست‏ مقتضاى اينكه پيغمبر (ص) رحمة للعالمين است اين نيست كه مصلحت دين ناديده گرفته شود و مطلقا عذاب دنيوى براى ظالمين در كار نباشد وجوهى كه در مجمع البيان در مورد اينكه در يك آيه عذاب از مشركين نفى، و در آيه دوم اثبات شده است، نقل شده و اشكال وارد بر آن وجوه‏ اشاره به اينكه متروك ماندن خانه كعبه، مؤاخذه و عذاب الهى در پى دارد توضيح معناى آيه شريفه:" لِيَمِيزَ اللَّهُ الْخَبِيثَ مِنَ الطَّيِّبِ ..." معناى آيه شريفه:" وَ قاتِلُوهُمْ حَتَّى لا تَكُونَ فِتْنَةٌ وَ يَكُونَ الدِّينُ كُلُّهُ لِلَّهِ ..." رواياتى در ذيل آيه شريفه:" وَ إِذْ يَمْكُرُ بِكَ الَّذِينَ كَفَرُوا ..." در مورد توطئه قتل پيامبر (ص) در مكه، و هجرت آن حضرت به مدينه‏ رواياتى در شان نزول و معناى آيه:" اللَّهُمَّ إِنْ كانَ هذا هُوَ الْحَقَّ ..." و" ما كانَ اللَّهُ مُعَذِّبَهُمْ" رواياتى در معناى:" وَ ما كانَ صَلاتُهُمْ عِنْدَ الْبَيْتِ إِلَّا مُكاءً وَ تَصْدِيَةً" و شان نزول آن‏ چند روايت در ذيل آيه شريفه:" إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا يُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ لِيَصُدُّوا عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ ..." سوره الأنفال (8): آيات 41 تا 54 توضيح و تفسير مفردات و جملات آيه شريفه مربوط به خمس:" وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْ‏ءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ ..." ياد آورى امدادهاى غيبى الهى در جنگ بدر كه موجب پيروزى مسلمين گرديد شش دستور جنگى به سربازان اسلام‏ توضيح در مورد زينت دادن شيطان، اعمال مشركين را و تحريك آنها به جنگ با مسلمين و سپس تنها گذاشتن آنان را سخن منافقين و بيمار دلانى كه در ميان اصحاب بدر بودند، در باره مسلمانان مجاهد تبدل نعمت به نقمت و عذاب هنگامى است كه صاحبان نعمت استعداد درونى خود را از دست داده مستعد عقاب شده باشند. رواياتى در مورد خمس و مستحقين آن در ذيل آيه شريفه:" وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ ..." رواياتى در ذيل آيات مربوط به جنگ بدر اشاره به اينكه تجسم شيطان در صورتهاى انسانى، امر محالى نيست تا استبعاد شود سوره الأنفال (8): آيات 55 تا 66 بدترين جنبندگان نزد خداوند كسانى هستند كه در كفر خود استوار بوده ايمان نمى‏آورند (يهود) دستور مقابله به مثل در برابر پيمان شكنان و مقاتله و نبرد با آنان‏ توضيح مفردات آيه شريفه:" وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ ..." و معناى آن و بيان اينكه خطاب در آن عام است و متوجه تمامى مسلمين مى‏باشد معناى اينكه فرموده است: آنچه در راه خدا انفاق كنيد (از مال و جان) به شما باز گردانده مى‏شود صلح با دشمن، با توكل بر خداى سميع عليم‏ شرحى در مورد غريزه حب و بغض و تاييد نمودن خداوند پيامبر (ص) را با ايجاد الفت بين قلوب مؤمنين‏ مبانى تربيتى اسلام كه با توجيه مؤمنين به سوى حيات حقيقى و جاودان و تمتعات معنوى، بين ايشان الفت و برادرى برقرار مى‏سازد معناى جمله:" حَسْبُكَ اللَّهُ وَ مَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ" رمز اينكه يك نفر مؤمن صابر مى‏تواند بر ده نفر كافر چيره گردد اثر مستقيم ضعف روحى در كاستن از ميزان توان در كسب پيروزى بر دشمن‏ اشاره به اينكه هر قدر بر عزت و شكوت ظاهرى مسلمين افزوده مى‏گشت از درجه ايمان و قوت معنويات آنان كاسته مى‏شده است‏ سير اجمالى در حوادث و وقايعى كه بعد از هجرت رسول اللَّه (ص) به مدينه در مدت هفت سال بين آن حضرت و طوائف يهود جريان يافت‏ رواياتى در تفسير آيه:" وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ ..." دستور پذيرش صلح در:" وَ إِنْ جَنَحُوا لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لَها" موقت بوده و نسخ گرديده است‏ چند روايت در باره مراد از" مَنِ اتَّبَعَكَ" در آيه شريفه:" يا أَيُّهَا النَّبِيُّ حَسْبُكَ اللَّهُ وَ مَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ" سوره الأنفال (8): آيات 67 تا 71 اختلاف مفسرين در تفسير آياتى كه به جهت اسير گرفتن كفار در جنگ بدر، مؤمنين را مورد عتاب قرار داده‏ آنچه سزاوار است در تفسير آيات مذكوره گفته شود (رواياتى در مورد اسير گرفتن، مشركين در جنگ بدر و فديه گرفتن از آنها، در ذيل آيات مربوطه) سوره الأنفال (8): آيات 72 تا 75 معناى برقرار بودن ولايت بين مهاجرين و انصار (أُولئِكَ بَعْضُهُمْ أَوْلِياءُ بَعْضٍ) دوستى با كفار، انتشار سيره و روش آنان در ميان مسلمين و در نتيجه فتنه و فساد در پى دارد (منسوخ گشتن حكم ارث به مؤاخات (برادر خواندگى)، بطلان قول به عصبه در ارث و ...) سوره التوبة (9): آيات 1 تا 16 اشاره به اختلاف در اينكه سوره توبه سوره‏اى مستقل است يا ملحق به سوره انفال مى‏باشد اعلام برائت در:" بَراءَةٌ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ ..." صرف تشريع نيست بلكه انشاء حكم و قضاء بر برائت است‏ عهد شكنى مشركين، مجوز مقابله به مثل به آنان بوده است‏ اقوال مفسرين در باره مراد از چهار ماه در آيه:" فَسِيحُوا فِي الْأَرْضِ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ" مراد از" يَوْمَ الْحَجِّ الْأَكْبَرِ" در آيه:" وَ أَذانٌ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ ..." و اقوال مختلف در اين مورد عهد و پيمانى كه با مشركينى كه به پيمان خود وفادار بوده‏اند منعقد شده تا پايان مدت محترم است‏ امر به از ميان برداشتن مشركين پيمان شكن و منقرض ساختن آنان بعد از انقضاء مهلت چهار ماهه، مگر آنكه توبه كنند ... امر به امان دادن به مشركى كه امان مى‏طلبد تا به بحث و بررسى در باره دين حق بپردازد حكم وجوب امان دادن براى استماع كلام خدا، قابل نسخ نيست‏ پذيرش دين حق بايد با اختيار باشد و در اصول اعتقادى بايد علم يقينى حاصل شود مشركين به هيچ ميثاق طبيعى يا قراردادى در برابر مؤمنين وفادار نيستند هر چند چرب زبانى كنند برادر خوانده شدن مؤمنين در قرآن كريم به نحو مجاز و استعاره نيست بلكه آثارى بر آن مترتب است‏ تحريك و تشويق مسلمين به قتال و كارزار با بيان اينكه جهاد صحنه آزمون است و ... رواياتى در مورد نزول آيات برائت و مامور شدن على (ع) براى اعلان آن آيات در مكه و باز گرداندن ابو بكر از نيمه راه اين ماموريت‏ فرستادن على (ع) براى بردن آيات برائت به مكه و عزل ابو بكر به امر خدا بوده و على (ع) در ماموريت خود علاوه بر اعلام برائت چند حكم ديگر را نيز اعلام نمود علاوه بر وظيفه اعلان برائت، على (ع) در آن سال امير الحاج نيز بوده است‏ سخن بعض مفسرين مانند ابن كثير كه گفته‏اند آيه مخصوص به حكم برائت است و احكام ديگر را ابو بكر و ابو هريره رساندند و ... نقد و رد آن گفته‏ها سخن صاحب المنار در مورد ابلاغ آيات برائت و بدگويى او از شيعه و كوششى كه براى اثبات افضل بودن ابو بكر به عمل آورده است‏ اشكالات وارده بر گفته‏هاى صاحب المنار موضوع امارت حاج با مساله وحى آسمانى كه احدى حتى رسول خدا (ص) هم حق مداخله و دخل و تصرف در آن را نداشته است فرق دارد اضطراب و اختلاف روايات راجع به اعلان آيات برائت‏ خدشه‏اى كه صاحب المنار خواسته است بر يكى بودن نفس پيامبر (ص) و على (ع) كه از جمله وحى استفاده مى‏شود وارد كند و جواب او رواياتى در باره اينكه اعلام كننده آيات برائت على (ع) بوده است‏ در روايات شيعه روز حج اكبر، روز عيد قربان دانسته شده است‏ چند روايت در ذيل آيه:" فَقاتِلُوا أَئِمَّةَ الْكُفْرِ ..." چند روايت در ذيل آيه شريفه:" أَ لا تُقاتِلُونَ قَوْماً نَكَثُوا أَيْمانَهُمْ ..." گفتارى در معناى عهد و اقسام و احكام آن بررسى و ريشه‏يابى انعقاد عقود و معاهدات (به معناى اعم) بين اشخاص‏ نياز اجتماعات به پيمانها و معاهدات، و اعتبار معاهدات در اسلام و لزوم احترام به آنها نقض ابتدايى عهد جايز نيست ولى مقابله به مثل تجويز شده است‏ مقايسه بين اسلام و جوامع متمدن غير دينى از لحاظ احترام به پيمانها و تعهدات‏ در ذيل جمله:" قاتِلُوهُمْ يُعَذِّبْهُمُ اللَّهُ بِأَيْدِيكُمْ" انتساب افعال به اسباب طولى در قرآن كريم‏ استدلال اشاعره به آيه:" قاتِلُوهُمْ يُعَذِّبْهُمُ اللَّهُ بِأَيْدِيكُمْ ..." براى اثبات جبر و اينكه افعال انسان و آثار آن فقط مستند به خدا است‏ جواب به اشاعره و بيان اشكال عمده مذهب آنان كه انكار اصل عليت مى‏باشد سخن جبرى مذهبان از ماديون و پاسخ بدان‏ جواب معتزله به اشاعره و اختيارشان قول به تفويض و استقلال انسان در اعمالش را رد مذهب تفويض و بيان اينكه عناوين گناه منتسب به خداوند نيست‏ سوره التوبة (9): آيات 17 تا 24 معناى عمارت مساجد اللَّه در:" ما كانَ لِلْمُشْرِكِينَ أَنْ يَعْمُرُوا مَساجِدَ اللَّهِ" هيچ عمل لغو و بى فايده‏اى در دين تشريع نشده و جواز هر عملى منوط به اينست كه خداوند به فاعلش حق داده باشد وجه تعبير از عبادت به" خشية" و اشاره به وجود ملازمه بين عبادت و ترس‏ سقاية الحاج‏ وزن و ارزش عمل به زنده بودن و توأم بودن عمل با ايمان است‏ مقصود از" أَعْظَمُ دَرَجَةً عِنْدَ اللَّهِ" اينست كه آنهايى كه فقط سقايت و عمارت كرده‏اند در مقابل مؤمنين مهاجر و مجاهد هيچ درجه و فضيلتى ندارند سبب نهى از دوستى پدران و برادران كافر، مداخله آنان در امور مؤمنين و تحريك ايشان به وسيله آنان مى‏باشد مراد از جمله:" فَتَرَبَّصُوا حَتَّى يَأْتِيَ اللَّهُ بِأَمْرِهِ" چند روايت در مورد اينكه آيه شريفه:" أَ جَعَلْتُمْ سِقايَةَ الْحاجِّ ..." در باره امير المؤمنين (ع) نازل شده است‏ رواياتى ديگر در مورد شان نزول آيه شريفه:" أَ جَعَلْتُمْ سِقايَةَ الْحاجِّ ..." چند روايت در ذيل آيه شريفه:" لا تَتَّخِذُوا آباءَكُمْ وَ إِخْوانَكُمْ أَوْلِياءَ إِنِ اسْتَحَبُّوا الْكُفْرَ ..." سوره التوبة (9): آيات 25 تا 28 بيان آيات مربوط به جنگ حنين‏ مغرور شدن مسلمين به كثرت نفراتشان و هزيمتشان در آغاز جنگ‏ سخن عجيب يكى از مفسرين در تفسير آيه و توجيه هزيمت مسلمانان در آغاز جنگ‏ مراد از انزال «سكينت» بر رسول (ص) و مؤمنين‏ نازل شدن سكينت موقوف است بر وجود طهارت دل و صفاى باطن‏ منظور از مؤمنانى كه سكينت بر آنان نازل گرديد افراد معدودى است كه رسول خدا (ص) را تنها نگذاشتند و فرار نكردند ادامه خوشنودى و رضاى خدا از كسى و بقاء ستايش و مدح ا و بستگى دارد به بقاء صفات و احوال حميده او معناى" سكينت" و اشاره به اينكه سكينت از جنود خداى تعالى است‏ معناى:" إِنَّمَا الْمُشْرِكُونَ نَجَسٌ" داستان جنگ حنين به نقل مجمع البيان‏ اعتراض انصار نسبت به كيفيت تقسيم غنائم جنگ حنين و خطابه رسول اللَّه (ص) در جواب به آنها فهرست اسامى شهداى حنين و بيان تعداد نفرات وفادارى كه فرار نكردند و پيامبر (ص) را تنها نگذاشتند سوره التوبة (9): آيات 29 تا 35 چرا در آيه شريفه:" قاتِلُوا الَّذِينَ ..." يهود و نصارا به نداشتن ايمان به خدا و روز جزا توصيف شده‏اند؟ مراد از رسول در توصيف اهل كتاب به اينكه" آنچه را كه خدا و رسول او حرام كرده‏اند حرام نمى‏دانند" پيامبر اسلام (ص) مى‏باشد مراد از حق بودن دين، و معناى توصيف اهل كتاب به عدم تدين به دين حق‏ معناى" جزيه" و مقصود از صغار اهل كتاب در:" ... وَ هُمْ صاغِرُونَ" معرفى" عزيز" و بيان اينكه مراد يهود از اينكه گفتند" عزيز پسر خدا است" چه بوده است‏ گفتار مسيحيان مبنى بر اينكه عيسى پسر خدا است مشابه گفتار كفار در امم گذشته است‏ معناى" احبار" و" رهبان" و اشاره به اينكه بر خلاف نصارا، يهود جدا و واقعا معتقد به فرزندى عزير براى خدا نبوده‏اند اطاعت بدون قيد و شرط و بالاستقلال همان عبادت و پرستش است و مختص به خداى سبحان مى‏باشد لطافت تعبير از حال اهل كتاب به:" يُرِيدُونَ أَنْ يُطْفِؤُا نُورَ اللَّهِ بِأَفْواهِهِمْ" مسلمين نبايد در امر جنگ با اهل كتاب سستى و نگرانى به خود راه دهند زيرا خدا خواسته است دين اسلام غالب آيد، پس هر فتنه‏اى بر پا شود به نفع ايشان تمام خواهد شد اشاره به اهميت اقتصاديات در نظام بشرى و وجه اينكه از ميان گناهان احبار و رهبان" اكل مال به باطل" ذكر شده است‏ مواردى از تعديات مالى كشيشان‏ حكم حرمت كنز و احتكار ذهب و فضه مخصوص به اهل كتاب نيست و معناى انفاق در راه خدا انفاق در مصالح و ضروريات دينى و اجتماعى است‏ رواياتى در مورد قتال با اهل كتاب و رواياتى در مورد اينكه مجوس اهل كتاب هستند چند روايت در مورد معناى اينكه يهود و نصارا احبار و رهبان را ارباب گرفتند چند روايت در ذيل جمله:" لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ" و تفسير آن به ظهور حضرت مهدى (ع) رواياتى در ذيل آيه:" وَ الَّذِينَ يَكْنِزُونَ الذَّهَبَ وَ الْفِضَّةَ ..." و استناد مستمر ابو ذر به اين آيه شريفه در برابر عثمان و معاويه و گنجينه داران‏ بررسى موضع ابو ذر و بيان اينكه گفتار او نتيجه اجتهادش نبوده بلكه ماخوذ از رسول اللَّه (ص) بوده است‏ بيان فساد و ضعف دو روايتى كه در صدد مخدوش ساختن موضع ابو ذر است‏ گفتارى در معناى كنز مفاسدى كه بر اندوختن و احتكار پول مترتب است‏ در مواردى كه انفاق، مستحبّ يا مباح است چرا بخل ورزيدن جائز نباشد؟ براى حفظ اساس حيات مجتمع دينى و ايجاد نظام اسلامى، علاوه بر واجبات مالى، بايد به مبرات و مستحبات مالى نيز به نحو شايسته عمل شود سوره التوبة (9): آيات 36 تا 37 توضيحى در مورد تنبه و توجه يافتن انسان به سال و ماه شمسى و قمرى‏ مراد از ماههاى دوازده گانه در:" إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ اثْنا عَشَرَ شَهْراً ..." ماههاى قمريست‏ اشاره به حكم حرمت قتال در ماههاى حرام چهار گانه‏ معناى كلمه" كافة" و جمله:" قاتِلُوا الْمُشْرِكِينَ كَافَّةً كَما يُقاتِلُونَكُمْ كَافَّةً" توضيح در مورد" نسي‏ء" كه در ميان عرب دوران جاهليت مرسوم بوده است‏ (رواياتى در ذيل آيه:" إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ ..." و در مورد قانون نسي‏ء) سوره التوبة (9): آيات 38 تا 48 ملامت و سرزنش مؤمنين به جهت تثاقل و سستى نمودنشان به هنگام جنگ به اينكه مگر به حيات ناچيز دنيا قانع شده‏اند؟ اگر شما پيامبر (ص) را يارى نكنيد، بدانيد كه خداوند وقتى كه مشركين او را بيرون كردند با انزال سكينه و جنود غيبى او را يارى نمود چند دليل بر اينكه ضمير" عليه" در جمله:" فَأَنْزَلَ اللَّهُ سَكِينَتَهُ عَلَيْهِ" به رسول (ص) بر مى‏گردد نه به صاحب (ابو بكر) استدلال بعضى به جمله فوق بر اينكه سكينت بر ابو بكر نازل شده، و چند اشكال بر آن استدلال‏ مراد از" كَلِمَةَ الَّذِينَ كَفَرُوا" و" كَلِمَةُ اللَّهِ" در آيه شريفه‏ در راه جهاد عذر و بهانه نياوريد و به هر وسيله ممكن (اموال و انفس) جهاد كنيد بيان اينكه عتاب در آيه:" عَفَا اللَّهُ عَنْكَ لِمَ أَذِنْتَ لَهُمْ" عتاب جدى نيست بلكه مفيد غرض ديگرى است‏ استدلال به آيه فوق بر صدور گناه از رسول خدا (ص) مردود است‏ خلاصه گفتار صاحب المنار در ذيل آيه فوق كه در آن عفو خدا از رسول خدا (ص) را مربوط به ترك اولى نمودن آن حضرت دانسته است‏ جواب به صاحب المنار و بيان اينكه عمل رسول خدا (ص) اولى و اصلح بوده است نه ترك اولى‏ مفسده حضور منافقين در ميان صفوف مؤمنين مجاهد رواياتى در مورد كيفيت هجرت پيامبر (ص) از مكه به مدينه و داستان غار و ... نقد و بررسى استدلال به آيه غار بر فضيلت ابو بكر نقد و رد رواياتى كه مى‏گويند سكينت بر ابو بكر نازل شد آماده شدن مسلمين براى جنگ با روميان و خطبه پيامبر (ص) براى آنان قبل از حركت به سوى تبوك‏ چند روايت در ذيل آيه شريفه:" عَفَا اللَّهُ عَنْكَ لِمَ أَذِنْتَ لَهُمْ ..." داستان چند تن از مؤمنينى كه با تاخير به لشگريان عازم تبوك پيوستند يا آنكه تخلف كردند و سپس توبه نمودند سوره التوبة (9): آيات 49 تا 63 منافقين كه به گمان خود از ناملايمات فتنه احتمالى جنگ دورى مى‏گزينند در واقع از نفاق و ضلالتشان در فتنه سقوط كرده‏اند و خود غافلند خوشحالى منافقين از شكست مسلمين و بد حالى آنها از پيروزى مسلمين و جواب اول به آنان‏ فقط اراده و مشيت خداوند جارى است و توكل و واگذارى امور به او جايى براى سرور يا غم نمى‏گذارد جواب دوم به منافقين:" قُلْ هَلْ تَرَبَّصُونَ بِنا إِلَّا إِحْدَى الْحُسْنَيَيْنِ" انفاق منافقين مقبول نيست‏ شيفته اموال و اولاد بسيار منافقين مشو كه اموال و اولاد آنان مايه عذاب آنها است‏ موارد مصرف صدقات واجبه (زكوات) وجوهى كه در توجيه ترتيب ذكر موارد هشتگانه مصرف زكات گفته شده‏ معناى جمله:" قُلْ أُذُنُ خَيْرٍ لَكُمْ" توضيح مراد از جمله:" يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ يُؤْمِنُ لِلْمُؤْمِنِينَ" عدم منافات بين اينكه پيامبر اسلام (ص) رحمة للعالمين است و اينكه فقط براى مؤمنين رحمت است‏ روايتى در مورد كسانى كه در مورد تقسيم صدقات بين فقرا به پيامبر (ص) اعتراض كردند و نزول آيه:" وَ مِنْهُمْ مَنْ يَلْمِزُكَ فِي الصَّدَقاتِ ..." رواياتى در باره تقسيم صدقات واجب و مستحقين آن‏ كسانى كه در شمار" مؤلفة قلوبهم" بودند و رسول خدا (صلّى الله عليه وآله) از زكات به آنان پرداخت كرد چند روايت در ذيل آيه:" يَقُولُونَ هُوَ أُذُنٌ قُلْ أُذُنُ خَيْرٍ لَكُمْ ..." سوره التوبة (9): آيات 64 تا 74 بيان اين دسته از آيات مربوط به منافقين و توطئه آنها براى قتل پيامبر (ص) در راه تبوك‏ نگرانى منافقين از جهت افشاء توطئه پليدشان توسط رسول اللَّه (ص) اشكالاتى كه بر آيه:" يَحْذَرُ الْمُنافِقُونَ ..." ايراد شده و جواب از آنها جواب منافقين به سؤال از رفتار توطئه‏گرانه‏شان‏ مراد از ايمان منافقين در جمله:" قَدْ كَفَرْتُمْ بَعْدَ إِيمانِكُمْ" عفو و عذاب در جمله:" إِنْ نَعْفُ عَنْ طائِفَةٍ مِنْكُمْ نُعَذِّبْ طائِفَةً" عفو دنيوى و عذاب دنيوى است‏ اوصاف عمومى و جامع منافقين‏ بيان حال عامه مؤمنين‏ رضوان خدا، حقيقت رستگارى است و حتى اگر در بهشت رضاى خدا نباشد بهشت هم عذاب خواهد بود مراد از جهاد با منافقين مقاومت و خشونت در برابر آنها است‏ روايات مختلفى كه در ذيل آيه:" يَحْذَرُ الْمُنافِقُونَ ..." و شان نزول آن نقل شده‏اند كداميك از روايات با آيات مورد بحث تطبيق مى‏كند؟ چند روايت در بيان مقصود از جمله:" نَسُوا اللَّهَ فَنَسِيَهُمْ" رواياتى در مورد خشنودى و رضاى الهى در ذيل جمله:" وَ رِضْوانٌ مِنَ اللَّهِ أَكْبَرُ" سوره التوبة (9): آيات 75 تا 80 بيان حال دسته‏اى ديگر از منافقين كه از پرداخت زكات سر پيچى كردند خلف وعده و دروغگويى از علل نفاق و نشانه‏هاى آن است. و بعضى از نفاق‏ها بعد از ايمان عارض مى‏شود داستان" ثعلبة بن حاطب" و نزول آيات مربوط به خود دارى از اداء زكات‏ رواياتى در مورد آمرزيده نشدن منافقين در ذيل آيه:" اسْتَغْفِرْ لَهُمْ أَوْ لا تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ ..." و بررسى آنها سوره التوبة (9): آيات 81 تا 96 ادامه آيات مربوط به كسانى كه از رفتن به جنگ سرباز زدند و نكوهش و تهديد آنان به عذاب آخرت‏ نهى از نماز گزاردن بر جنازه منافقين و ايستادن در كنار گور آنان‏ نهى از نماز گزاردن بر جنازه منافقين و ايستادن در كنار گور آنان‏ نكته موجود در جمله:" أَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ جَنَّاتٍ ..." و اينكه ورود به جنت براى مؤمنين مجاهد مشروط به باقى ماندن آنان به صفاى ايمان و صلاح اعمال است‏ مقايسه بين فقرا و تهيدستان كه آمادگى خود را براى جهاد اعلام نمودند، و دروغگويان منافق‏ كسانى كه حكم وجوب جهاد از آنها برداشته شده و معذور مى‏باشند عذر خواهى منافقين از شما بعد از جنگ مسموع و مقبول نيست و نبايد از آنها راضى شويد روايتى در ذيل آيه شريفه:" فَرِحَ الْمُخَلَّفُونَ ..." رواياتى در ذيل آيه‏اى كه از نماز گزاردن بر جنازه ميت منافق و حضور در كنار قبر او نهى مى‏كند (وَ لا تُصَلِّ عَلى‏ أَحَدٍ مِنْهُمْ ...) بيان ضعف و جعلى بودن رواياتى كه حاكى از نماز گزاردن پيامبر (ص) بر جنازه عبد اللَّه بن ابى و حضور او در كنار قبر او و ... مى‏باشد چند روايت در مورد خوالف (كسانى كه با پيامبر به قصد تبوك نرفتند) چند روايت در مورد بكائين (چند نفرى كه به سبب نداشتن مركب براى حضور يافتن در جنگ بسيار گريستند) سوره التوبة (9): آيات 97 تا 106 بيان آيات شريفه مربوط به وضع اعراب از لحاظ كفر و نفاق و ايمان‏ معناى كلمه" اعراب" و بيان اينكه باديه نشينان به سبب دورى از تمدن و علم و ادب از معارف دينى دورتر بوده‏اند تقسيم مؤمنين به سه گروه: سابقون اولون از مهاجرين و انصار و تابعين آنان به احسان. و بيان مراد از هر كدام‏ معناى اتباع به احسان در جمله:" وَ الَّذِينَ اتَّبَعُوهُمْ بِإِحْسانٍ" كه وصف طبقه سوم از مؤمنين است‏ حكم به فضيلت سابقون اولون از مهاجرين و انصار مقيد است به ايمان و عمل صالح‏ معناى رضايت مؤمنين از خدا و رضايت خدا از مؤمنين و بيان اينكه رضايت خدا از اوصاف فعل او است نه از اوصاف ذاتش‏ مقصود از عذاب كردن منافقين در دو نوبت (سَنُعَذِّبُهُمْ مَرَّتَيْنِ) چيست؟ امر به اخذ زكات از اموال مردم‏ گيرنده زكات خداست و تصدق و اداء زكات نوعى توبه است چنانچه توبه هم صدقه اعمال است‏ توضيح در باره معناى آيه:" وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ" و اينكه مخاطبين آن چه كسانى هستند و رؤيت در آن به چه معنا است؟ رواياتى در ذيل آيه شريفه:" وَ السَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهاجِرِينَ وَ الْأَنْصارِ ..." سخن" قرظى" مبنى بر اينكه تمامى اصحاب پيامبر (ص) آمرزيده‏اند و خوب و بدشان اهل بهشتند و نقد و رد آن سخن‏ چند روايت در ذيل آيه شريفه:" وَ آخَرُونَ مُرْجَوْنَ لِأَمْرِ اللَّهِ" چند روايت در ذيل آيه مربوط به زكات‏ چند روايت در ذيل آيه شريفه:" وَ آخَرُونَ مُرْجَوْنَ لِأَمْرِ اللَّهِ" (نظر اسلام در باره اجتماع و حقوق مالى آن و مزايا و ويژگيهاى نظام ماليه عمومى در اسلام) سوره التوبة (9): آيات 107 تا 110 داستان بناى مسجد ضرار توسط منافقين و نهى خداوند پيامبر صلّى الله عليه وآله را نماز گزاردن در آن‏ بيان تفاوت در اساس و پايه زندگى مؤمنين و منافقين در قالب مثل‏ رواياتى در مورد بناى مسجد ضرار و نزول آيات مربوطه، سازندگان آن مسجد و كسانى كه به دستور پيامبر (ص) آن را ويران ساختند ... سوره التوبة (9): آيات 111 تا 123 وعده قطعى بهشت به كسانى كه در راه خدا با جان و مال خود جهاد مى‏كنند (إِنَّ اللَّهَ اشْتَرى‏) وضع و وصف فردى و اجتماعى مؤمنين‏ سبب عدم جواز استغفار براى مشركين لغو بودن استغفار براى آنان است‏ علت وجوب تبرى از دشمنان خدا، و اشاره به عموميت اين حكم‏ بيان مقصود از توبه در هر يك از مواردى كه در آيات مورد بحث تكرار شده است‏ معناى اينكه فرمود: با صادقين باشيد (... وَ كُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ) پاداش مجاهدان، و مراد از جمله:" لِيَجْزِيَهُمُ اللَّهُ أَحْسَنَ ما كانُوا يَعْمَلُونَ" توضيح آيه نفر (فَلَوْ لا نَفَرَ مِنْ كُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طائِفَةٌ ...) و بيان آنچه كه از آن استنباط مى‏شود (رواياتى در ذيل برخى آيات گذشته) روايتى در باره مشقات و سختى‏هايى كه مسلمانان در راه تبوك تحمل نمودند سوره التوبة (9): آيات 124 تا 129 حال مؤمنين و منافقين در موقع نزول سوره قرآنى‏ هيچ سوره قرآنى بى اثر در دلها نيست، قلب سليم را ايمان و سرور مى‏افزايد و قلب مريض را رجس و ضلالت‏ توصيف پيامبر اسلام صلّى الله عليه وآله به اينكه نسبت به هدايت مردم حرص و اهتمام شديد دارد (رواياتى در ذيل آيات گذشته است) روايتى در باره نقص و تماميت ايمان و شدت و ضعف آن و روايتى در مورد پاك بودن پدران پيامبر (ص) از زنا

توضیحات
افزودن یادداشت جدید

‌صفحه‌ى 337

مؤلف: در اين معانى روايات ديگرى در جوامع حديث ضبط شده و چون بحث واقع در پيرامون جزيه و ماليات و غير آن دو مربوط به فقه است لذا متعرض آن نمى‏شويم.

و در الدر المنثور است كه ابن عساكر از ابى امامه از رسول خدا (ص) روايت كرده كه فرمود: قتال دو مورد است: يكى قتال با مشركين تا آنكه ايمان بياورند، و يا زير بار ذلت و دادن جزيه بروند، و ديگرى قتال با ياغيان است تا زمانى كه اطاعت خدا را گردن نهند، پس وقتى كه حاضر شدند خدا را اطاعت كنند آن وقت با آنان به عدالت رفتار مى‏شود «1».

و نيز در همان كتاب است كه ابن ابى شيبه و ابن جرير و ابن منذر و ابن ابى حاتم و ابو الشيخ و بيهقى در سنن خود همگى از مجاهد روايت كرده‏اند كه در تفسير جمله" قاتِلُوا الَّذِينَ لا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ ..."، گفته است: اين آيه وقتى نازل شد كه رسول خدا (ص) و يارانش مامور شده بودند به جنگ تبوك بروند «2».

مؤلف: در سابق در تفسير آيه مباهله گذشت كه رسول خدا (ص) بر مسيحيان نجران جزيه مقرر فرمود، و اين مطلب بطورى كه از روايات معتبرتر استفاده مى‏شود در سال ششم از هجرت اتفاق افتاد كه جنگ تبوك سالها بعد از آن رخ داد، و همچنين نامه‏هايى كه آن جناب به امپراطور روم و پادشاه مصر و ايران كه همه اهل كتاب بودند نوشت در همين سال بود (پس روايت بالا به نظر درست نمى‏رسد).

و نيز از ابن ابى شيبه از زهرى آورده كه گفت: رسول خدا (ص) از مجوسيان هجر و يهوديان و نصاراى يمن جزيه گرفت، و جزيه آنان از هر بالغى يك دينار بود «3» و نيز در همان كتاب آمده كه مالك و شافعى و ابو عبيد در كتاب اموال و ابن ابى شيبه از جعفر از پدرش روايت كرده‏اند كه گفت: عمر با مردم در باره جزيه گرفتن از مجوس مشورت كرد، عبد الرحمن بن عوف گفت: من از رسول خدا (ص) شنيدم كه مى‏فرمود: با مجوسيان معامله اهل كتاب كنيد «4».

و نيز در همان كتاب است كه عبد الرزاق در كتاب مصنف از على بن ابى طالب روايت كرده كه شخصى از او پرسيد جزيه گرفتن از مجوس چطور است؟ فرمود: به خدا سوگند امروز در روى زمين احدى نيست كه در اين باره از من داناتر باشد، مجوسيان اهل كتابى بودند كه در

(1) الدر المنثور ج 3 ص 228

(2) الدر المنثور ج 3 ص 228

(3) الدر المنثور ج 3 ص 228

(4) الدر المنثور ج 3 ص 229

/ 565