ترجمه تفسیر المیزان جلد 9

‌صفحه‌ى 459

است. و نظير اين تعبير در جاى ديگر قرآن نيز آمده و آن آيه" وَ تَجْعَلُونَ رِزْقَكُمْ أَنَّكُمْ تُكَذِّبُونَ" «1» است كه مى‏فرمايد: رزقى را كه خدا به شما داده علت تكذيب خدا و آيات او قرار مى‏دهيد، با اينكه طبعا مى‏بايستى رزق خدا باعث شكر نعمت او در شما بشود، هم چنان كه بعضى از مفسرين نيز گفته‏اند كلمه" بدل" در آيه در تقدير است و تقدير آيه:" و تجعلون بدل شكر رزقكم" است.

ضميرى كه در" من فضله" است به خداى سبحان برمى‏گردد. صاحب مجمع البيان گفته: اگر نفرمود" من فضلهما- از فضل خدا و رسول" براى اين بوده كه پاس عظمت خداى تعالى رعايت شود، و با اسم او اسم كس ديگر جمع نشود و به همين جهت رسول خدا (ص) وقتى مى‏شنود كه گوينده‏اى مى‏گويد:" اى مردم هر كس خدا و رسول را اطاعت كند هدايت يافته و هر كس آن دو را نافرمانى كند گمراه شده است" ناراحت مى‏شود و مى‏فرمايد تو چه بد خطيبى هستى براى مردمت؟ پرسيد: يا رسول اللَّه! پس چطور مى‏بايستى بگويم. فرمود: بگو" و هر كس خدا و رسول را نافرمانى كند" نه اينكه بگويى" هر كس آن دو را"، مگر نديدى كه در قرآن كريم خداى سبحان اينطور فرموده:" وَ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَحَقُّ أَنْ يُرْضُوهُ".

بعضى ديگر در جواب اينكه چرا نفرمود" من فضلهما" گفته‏اند: براى اينكه فضل خدا از خود خداست، ولى فضل رسول خدا (ص) از خودش نيست، فضل او هم از خداست، پس همه فضل‏ها از خداست «2».

البته در اين ميان غير از مساله تعظيم خداى سبحان نكته ديگرى نيز هست كه ما در تفسير آيه" لَقَدْ كَفَرَ الَّذِينَ قالُوا إِنَّ اللَّهَ ثالِثُ ثَلاثَةٍ" «3».

در جلد ششم اين كتاب به آن اشاره نموديم، و آن اين بود كه وحدت خداى سبحان از جنس وحدت عددى نيست تا صحيح باشد با يك وحدت ديگرى عدد ديگرى را بنام" دو" تشكيل دهد.

سپس خداى تعالى براى اين منافقين بيان مى‏كند كه با همه اين گناهان مهلكه و كفر صريح و تصميمى كه به آن موفق نشدند اگر بسوى پروردگار خود بازگشت كنند خداوند توبه‏شان را مى‏پذيرد، و نيز عاقبت امر اين توبه و عاقبت اعراض از آن را بيان داشته و فرموده:

(1) (و بجاى استفاده از قرآن) بهره خود را تكذيب آن قرار مى‏دهيد. سوره واقعه آيه 82

(2) مجمع البيان ج 5 ص 52

(3) به تحقيق كافر شدند آنهايى كه گفتند خداوند سومى سه كس است. سوره مائده آيه 73