ترجمه تفسیر المیزان جلد 9

‌صفحه‌ى 544

معنايش" برحبها" مى‏شود.

وجه اينكه توبه (بازگشت) خدا به پيامبر (ص) و مهاجرين و انصار، قبل از ذكره توبه خدا به سه نفرى كه از جنگ تبوك تخلف كردند در آيه آورده شده و بيان مراد از توبه خدا در اين موارد

و اين دو آيه، هر يك از آنها ناظر است به جهتى، غير آن جهتى كه ديگرى ناظر بدان است- آيه اولى گذشت خدا از رسول خدا (ص) و مهاجرين و انصار را بيان نموده و آيه دومى، گذشت از سه تن متخلف از جنگ را بيان داشته است، با اين تفاوت كه در آيه اول، گذشت از رسول خدا (ص) و بعضى ديگر، گذشت از معصيت نبوده، چون اهل معصيت نبودند، و در آيه دوم، گذشت، گذشت از معصيت بوده است.

و كوتاه سخن، هر چند اين دو آيه از نظر غرض و مدلول مختلف هستند، الا اينكه از سياق آنها برمى‏آيد كه مى‏خواهند يك غرض را رسانيده، و هر دو بهم متصلند، و كلام واحدى است كه گذشت خدا از رسول خدا (ص) و مهاجرين و انصار و سه تن متخلف را بيان مى‏كند، به دليل اينكه در صدر آيه دومى كلمه" على" عطف شده بر" على" كه در آيه اولى بود، و در نتيجه جمله" وَ عَلَى الثَّلاثَةِ" را بر" لَقَدْ تابَ اللَّهُ عَلَى النَّبِيِّ" عطف مى‏كند، هر چند در معنا از آن مستقل است، و همين عطف، ما را وادار مى‏كند كه بگوئيم هر دو با هم و به منظور غرض خاصى نازل شده‏اند. و شايد غرض اصلى بيان گذشت خدا از آن سه تن متخلف بوده، و گذشت از مهاجر و انصار و حتى گذشت از رسول خدا (ص) صرفا به منظور از دلخوشى همان سه نفر ذكر شده، تا از آميزش و خلط با مردم خجالت نكشند و احساس نكنند كه فرقى ميان آنان و ساير مردم نيست، و ايشان و همه مردم در يك جهت شركت دارند، و آن جهت اين است كه خدا به رحمت خود از همه آنان در گذشته و در اين معنا ايشان كمتر از سايرين و سايرين، بالاتر از ايشان نيستند.

از همين جا معلوم مى‏شود كه نكته تكرار كلمه توبه، در دو آيه چيست، چرا كه خداى تعالى نخست توبه و گذشت از پيغمبر و مهاجرين و انصار را يادآور شده، آن گاه مى‏فرمايد" پس، از ايشان درگذشت" و از آن سه نفرى كه تخلف كرده بودند درگذشت، آن گاه بار ديگر مى‏فرمايد:" پس، از ايشان درگذشت تا ديگر اينكار را نكنند" و اين تكرار جهتى ندارد مگر همين كه گفتار در آيه بر سبيل اجمال و تفصيل بوده، اول گذشت از همه را بطور اجمال ذكر كرده، بعدا بطور تفصيل به حال هر كدام از دو فريق جداگانه اشاره فرموده، و در اين اشاره، گذشت خود را از خصوص آن سه نفر بيان داشته است.

و اگر هر يك از اين دو آيه غرض جداگانه و مستقلى مى‏داشتند و يك غرض جامعى در مجموع آن دو وجود نداشت، در اين تكرار هيچ نكته و فائده‏اى تصور نمى‏شد.