صهبای حج نسخه متنی

خداي سبحان در پاسخ اين اعتراض فرمود: (لله المشرق والمغرب)[1]. يعني‏همه جهات ازآن خداست؛ زيرا بر اساس كرويت زمين و حركت وضعي آن، اولاً همه نقاط زمين به نوبه خود مشرق و مغرب است، و ثانياً اگر مشرق و مغرب نباشد شمال و جنوب هم نيست. پس همه جهات در اين كه ملك حقّ است يكسان بوده، هيچ مزيتي بر يكديگر ندارد. چنين نيست كه بيت‏المقدس از كعبه اشرف باشد تا عدول از آن عقلاً مستحيل و ممنوع باشد. هيچ‏يك اين جهات رجحان ذاتي نداشته، همه از آنِ خداست و مبدأ فاعلي براي قبله قرار دادن آنها هم اوست.

اگر خداي سبحان در سمت و جهت خاصي قرار داشت از سمتهاي ديگرغائب و آفل بود، در حالي كه (أينما تولّوا فثمّ وجه الله)[2]؛ زيرا (لله المشرق‏والمغرب). مدعا اين است كه به هر سمت رو كنيد، رو به سوي خدا كرده‏ايد. دليل آن مدعا اين است كه (لله المشرق والمغرب)؛ زيرا مشرق و مغرب در قبال شمال و جنوب يا بالا و پايين نيست. از اين‏رو ديگر نفرمود: همه جهات از آن خداست؛ زيرا همه جهات را شرق و غرب، و در واقع طلوع و غروب آفتاب مي‏سازد.

توضيح اينكه، اولاً، مشرق و مغرب، دو جهت است، نه دو موجود عيني و خارجي نظير خورشيد و ماه. ثانياً، جهت بودن مشرق و مغرب متوقف است بر وجود كوكبي نيّر و نيز حركتي كه از آن طلوع و غروب و در نتيجه مشرق و مغرب پديد آيد. پس اگر كوكبي نباشد، و يا باشد و حركتي نكند، شرق و غربي حاصل نمي‏شود. و چون هم خورشيد و زمين مخلوق خداست و هم حركت آن دو به اختيار اوست:

[1] ـ سوره بقره، آيه 115.

[2] ـ همان.