راز تفاوت مراتب عبادت‏كنندگان - صهبای حج نسخه متنی

راز تفاوت مراتب عبادت‏كنندگان

درجه وجودي هر امتثال‏كننده‏اي علت تعيين‏كننده مقدار معرفت و اندازه همّت اوست؛ چنانكه مرتبه معرفت و درجه همّت هر كسي علامت دلالت‏كننده‏اي نسبت به‏درجه وجودي اوست. وجود چيزي اگر تامّ يا مكتفي يا ناقص بود معرفت او نسبت به‏خداوندي كه فوق‏همه است و همت او براي نيل به‏لقاي آن فوق‏همه، تامّ يا مكتفي يا ناقص خواهد بود؛ چنانكه اگر خداوند بخواهد عارف خود بوده و عاشق و مشتاق خويش باشد، چنانكه هست، عرفان و عشق او نسبت به‏خود فوق‏همه است.

حاجيان و معتمران گرچه طبق حديث تثليث معروف[1]، از سه‏گروه بيرون نيستند؛ زيرا عبادت آنها در چهره حج و عمره يا از سنخ پرستش بردگان، يا از قبيل تعبّد سوداگران و يا از نوع عبادت آزادگان است، ليكن براي هر يك از اين سه وصف، يعني خوف و شوق و حريّت، مراتبي است؛ با آنكه عاليترين پرستش اَحْراري، تعبّدي است كه انسان كامل با طي مراحل قرب‏نوافل و قرب‏فرايض[2]، به كَوْنِ‏جامع حَضَراتِ خَمْس باريافته، مظهر اسم اعظم در تدبير ماسوي‏الله به اذن الله گردد.

آنچه در هاضمه اين رساله مي‏گنجد اشارتي از دور به برخي از انگيزه‏هاي امتثال عبادي است تا حاجي يا معتمر خود را ارزيابي كرده، با تدرّج در اين مراحل سعي كند تا از تقصير برهد و به‏صفاي مقام برين باريابد و در سَفْح جَبَل‏مروه نمانَد و به اوج مروّت نائل آيد. به هرتقدير، برخي، انگيزه عبادي آنها راجع به‏خصوص گذشته است؛ يعني براي دفع يا رفع خطر، يا جذب منفعت و شكر نعمت در سابق است. بعضي هدف پرستش آنان راجع به خصوص آينده و در جهت دفع خطر يا جلب نفع نسبت به آتي است؛ حتي به لحاظ قيامت كه مي‏كوشد از دوزخِ خداي
بازِخِ شامخْ برهد يا به بهشتِ برين او واصل گردد.

[1] ـ كافي، ج 2، ص 84.

[2] ـ همان، ص 352.